Гэрээ санаад байнаа

Одоо энд улирлын хамгийн муухай цаг агаартай үе нь эхэлж байна гэж манай байрны эзэгтэй өчигдөр надад хэлж байсан. Цаг агаар муухай байгаа болохоор тэр үү, эсвэл шинэ газар сайн дасаагүй болоод тэр үү ойрд гэрээ санаад дэпрэссдээд эхэллээ. 6 сард анх германд ирэхэд бас 7, 8 сард гэрээ санаад бас л хэцүү байсан ч удалгүй гайгүй болсон. Гэтэл энд ирээд удалгүй дахиад л гэрээ санаад эхэллээ.

Ядаж байхад миний энд ирсэн эхний долоо хоногт л нар гарсан. Тэрнээс хойш тувт саарал бүүдийсэн үүлтэй тэнгэр.. Өнөөдөр үүлэн завсраар анх нарны гэрэл олж харлаа. Хичнээн сайхан байсан гээч. Нарыг ингэж их санах гэж. Тэгээд л 2-хон минут болоод л нар үүлэн цаагуур орчихсон.
Ийм нэг бүүдгэр саарал өдөр хэрвээ би гэртээ байсан бол ээжийн чанасан аагтай сүүтэй будаатай бас банштай цайг уугаад л энэ тэрнийг хүүрнэж яриад л сууж байх байсан даа. Сайхан дулаахан...
Аагтай будаатай цайгаа үнэхээр их санаж байна. Гэртээ байхад цаанаа л нэг сайхан байдаг даа. Цаанаа л нэг сайхан, бүрэн бүтэн, хамгаалагдсан мэт мэдрэмж төрдөг. Гэртээ л өөрийн дураар байж, халуун дулаан хайрыг мэдэрдэг. Тийм ч болохоор хэрвээ би ядарвал, эсвэл сэтгэлээр унавал, таагүй зүйл тохиолдвол хамгийн түрүүнд гэртээ л харихыг хүсдэг. Тэгээд энэ тухайгаа ээждээ хэлэхийг хүсдэг. Одоо харин би гэртээ харимаар л байна. Өнөөдөр даарч, толгой өвдөөд алхаж явахдаа хурдан л гэртээ хариж унтаж амрая л гэж бодож жижигхэн умгар өрөөндөө орж ирэхэд хичнээн онцгүй байсан гээч. Надад зориулж тавьсан халуун хоол байхгүй, хүйтэн 4 ханатай л харанхуй өрөө л угтаж байгаа юм даа.
Өмнө нь гадаадад сурахаар явсан хүмүүс ингэж гэрээ санаж, дэпрэссддэг гэж зөндөө л хэлж байсан. Яах гэж энд ирвээ, гэртээ монголдоо л байж байхгүй, юу хийж энэ хол газар ирэв дээ гэж уйлах үе гардаг юм шүү гэж хэлж л байсан. Гэхдээ бүгдээрээ л энэ сэтгэл гутрал, ганцаардлыг даваад л гарч, бүгдээрээ л амжилттай сайн сурсан болохоор би ч бас тэгж чадна гэж итгэж л байна. Гэхдээ бас л санасныг бодвол амаргүй л байна шүү. Өөртөө байн байн, "энэ чиний л хүсч зорисон зүйл. Чи өөрөө л үүнийг хүссэн шүү дээ. Чиний хийсэн сонголт учраас өөртөө эзэн бай." гэж хэлж сануулж л байна шүү.

Би өмнө нь өөрт төрсөн сэтгэгдэл дурсамжаа тэмдэглэлийн дэвтэрт бичиж үлдээдэг байсан. Хожим нь уншихад тэр үеийн бүх дурсамж сэргэдэг болохоор өөөрийгөө хэрхэн ухаажиж, бас алдаж онож явснаа дүгнэх боломж олгодог юм. Тэр цаг үед амьдарч байсан би гэж хүн ийм зүйл хүсч мөрөөдөж, ингэж боддог ийм охин байж дээ гэж дүгнэж чаддаг болохоор тэмдэглэл хөтөлдөг юм.
Энэ тэмдэглэл ч бас миний энэ цаг үед төрсөн сэтгэгдэлийг л харуулж байна даа. Дараа нь ирээдүйн нэг өдөр "Монгол руу яваад яах юм бэ. Шороотой, утаатай, хүмүүс нь бүдүүлэг, соёлгүй. Тэгснээс өөр орноор аялсан нь дээр." гэж хэлдэг болох байх л даа. Тэр үед л энэ тэмдэглэлийг гаргаж уншия. Гэхдээ л тэр утаатай Улаанбаатар чинь миний төрсөн гэр шүү дээ.

Хөгжлийн өөр нэг гарц - Ургах зарчим

Хөгжлийн өөр нэг гарц - Ургах зарчим
Өнөөдөр Монгол орны маань нийгэм тэр чигээрээ үнэндээ харанхуй, мэдээлэл байхгүй, хүнд сурталтай, бүх зүйл хахууль мөнгө албан тушаалаар шийдэгддэг, мөнгө байхгүй, ажил байхгүй, ажил байлаа ч цалин нь амьдралд хаанаа ч хүрэхгүй, цаг заваа өнгөрөөчих олигтой газар ч байхгүй, ядуу зүдүү хүнд хэцүү амьдаралаар амьдарч байна. Үүнийг өөрчилөх санаа гаргасан хүмүүс авилгалд тэр чигтээ идэгдсэн хүнд сурталтай төрөөсөө болоод энэ бүхний хажуугаар дуугүй өнгөрөөд мөрөө хөөж явахаас аргагүй ийм л хэцүү нийгэм дунд амьдарч байна. Хамгийн харамсалтай нь нийгэм бүхэлдээ ийм байна. Нийгмийн нэг хэсэг хүмүүс ийм байвал өөр хэрэг. Ийм байдлаас болоод монголчууд бид үнэндээ бор зүрхээрээ л арай ядан өдөр хоногоо өнгөрөөж байна. Өнөөдөр хоолноос маргаашийн хоол гэж л хоног өдрөө барж байна шүү дээ. Гэсэн ч энэ хүнд суртал өнөөгийн нийгэм өөрчлөх хэрэгтэй. Яагаад гэвэл энэ бидний амьдрал, бидний ирээдүй, бидний ая тухтай орчин, бидний амьдрал тэр чигтээ үүнээс л хамаарч байгаа болохоор тэр.
Үнэндээ бид ардын хувьсгалаас өмнөх “хөмөрсөн тогоо доторх” байдалтай тун төстэй байдалд өнөөдөр орчихоод байна. Хэдий мэдээлэлийн эрин зуун ч гэлээ бид өнөөдөр мэдээллээр тун хомс амьдарч байна. Хэсэг бусаг хүмүүс биднээс мэдээллээ нуун түүгээрээ бизнес хийж байна шүү дээ. Бидний өөрсдөдөө хэрэгцээтэй мэдээлэл авч чаддагүйн нэг шалтгаан бол хүнд суртал. Төрийн бүх шатанд байгаа энэ хүнд суртлаас болж ард иргэд хангалттай зөв мэдээлэл авч чадахгүй байна. Бидний энэ харанхуй байдлыг ашиглаж албан тушаал, мөнгөний төлөө худал “бор шувуу” гээч юмыг нисгэж бидний тархийг угааж түүгээрээ бизнес хийж байна.
Бидний үүний эсрэг юу хийж чадах вэ??? Та үүний эсрэг юу хийж чадах вэ? Өөрөөсөө ингэж асуугаад үз. Ямар нэг хариулт олж чадах аваас та өөдрөг үзэлтэй бөгөөд энэ нийгмийг өөрчлөхийн төлөө санаагаа зовоож явдаг хүмүүсийн нэг байна. Гэвч та энэ санаагаа хэрэгжүүлэхийн төлөө ямар нэг зүйл хийж үзсэн үү? Заавал хууль санаачлах энэ тэр гэсэн том зүйл байх албагүй ээ. Дор хаяж л хогоо хогийн саванд хаях энэ тэр гэсэн жижиг зүйл байсан ч болно. Хэрвээ ямар нэг зүйл огт хийж байгаагүй бол одоо хөдлөх цаг болсон. Тэнгэрээс мөнгөөр бороо орохыг хүлээнэ гэдэг боломжгүй зүйл шиг бидний төлөө лонхон дотроос бирд гарч ирээд бүх асуудал шийдэгдэхийг хүлээх хэрэггүй. Хэн нэгэн шидтэн эсвэл сод ухаантан гарч ирээд бидний төлөө ямар нэг гайхамшиг бүтээхийг хүлээх хэрэггүй.
Ардчилал гарч ирэхдээ бидэнд энэ гайхамшигийг бүтээж өгнө гэж амалсан. Гэхдээ 20 жил дотор энэ гайхамшиг үнэхээр биелэсэн үү? Зарим нэг хэсэг бүлэг хүмүүст л тэр нь биелэсэн байх. Гэхдээ би хүний эрх чөлөөний тухай ойлголтыг үгүйсгэхгүй. Хэдийгээр олон сайхан дэвшил гарсан ч монголчууд бид ядуу хэвээрээ л байна.
Би бүх монголын ард түмэн сэтгэл хангалуун байж, ажилтай, амьдралтай, нийгмийн халамж үйлчилгээ хүнд сурталгүйгээр хүрэх ёстой бүх хүндээ хүрч, хүн бүр хүний ёсоор эдлэх ёстой эрх чөлөөгөө эдэлж байгаасай гэж хүсч байна. Хэрэв та надтай санал нэг байгаа бол бүгдээрээ нэгдэж, энэ нийгмийг өөрчлөхийн төлөө ажиллаад үзье.
Хоосон ярьж бичиж, нэг нэгнээ үгүйсгэж буруутгаж, хөлөө жийлцэж, талцаж байхаа больцгоож бодит ажил хэрэг болгох гээд үзье. Хийж үзэж байж дараа бүтэх бүтэхгүй талаар дүгнэлт гаргана шүү дээ. Эхлээд хийж үзэх хэрэгтэй.
Хөгжлийн 2 зам байдаг гэнээ. Нэг нь бол дээрээсээ доошоо хөгжих зам. Төр нь зөв бодлого явуулж амьдрал дээр хэрэгжүүлсэнээр хөгжих зам. Харин нөгөө зам нь бол доороосоо дээшээ буюу “Ургах” зарчим юм. Өөрөөр хэлбэл ард иргэд дотроо нэгдэж, хүн бүр эх орноо хөгжүүлэхэд сэтгэл гарган, хүн болгон хийж чадах бүхнээрээ хичээнгүйлэн ажилласанаар хөгжих зам юм. Миний бодлоор энэ зам л бидний өнөөгийн нийгмийг өөрчлөхөд хамгийн зөв гарц байж магадгүй. Нэгэнт төрийн өнөөгийн тогтолцоог тэр чигээр нь өөрчлөхгүй бол өнөөгийн авилгал хахуульд идэгдсэн нүсэр том “толгойтой” төрөө өөрчлөх арга байхгүйгээс дороосоо дээшээ хөгжих нь дээрээсээ доошоо хөгжихөөс илүү хурдан бөгөөд илүү үр дүнтэй байж ч магадгүй.
Үүний тулд бидний хийх ёстой эхний алхам бол дараагийн шатанд төрийн тавцанд гарч ирэх шинэ үеийнхнийг хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх юм. Манай Монгол орны бараг 70%-г залуучууд эзэлдэг гэж ярьдаг шүү дээ. Хэдий залуучууд олонтой боловч залуучуудад хандсан үйлчилгээ, чөлөөт цагаа өнгөрөөх газар хэд байдаг билээ?! Үнэндээ ховорхон шүү дээ. Диско баарнаас өөр газар бараг л олдохгүй дээ. Тэгээд ч өнөөгийн залуучууд маань нэг хэсэг нь гадаадад гараад явсан, зарим хэсэг нь архинд толгойгоо мэдүүлсэн, үлдсэн хэсэг нь санаа байвч сачий хүрэхгүй гээд урдахаа хийгээд л өдөр хоногийг барж байна. Аль ч хэсгийн залуучуудыг буруутгах аргагүй. Тийм ч учраас өнөөгийн бааранд архи ууж согтуурах залуусыг үнэндээ буруутгах арга байхгүй. Архи ууж бааранд суух залуучууд нэгэнт ажил байхгүй, амьдрал хэцүү, бас дээр нь цагаа зөв боловсон өнгөөрчих өөр олигтой газар байхгүй болохоор буруутгах аргагүй. Нөгөө талаасаа ч энэ нь тэдний эрх учраас бааранд сууж байгаа тэднийг хүчээр хорих ч аргагүй. Гадаадад гарсан хүмүүс нэгэнт эх орондоо хангалуун амьдарч чадахгүй, өнөөгийн нийгмийн хүнд байдлаас болж амьдралаа дээшлүүлэхээр явж байгаа болохоор буруутгах аргагүй. Гэсэн ч бид ямар нэг зүйл хийх хэрэгтэй. Ингээд л амьдраад байвал байдал улам л дордоод байхаас дээрдэхгүйг бидний хэн хэн нь мэдэж байгаа.
Нэгэнт манай орны ард түмний ихэнх нь залуучууд байгаагаас залуучуудад хандсан, залуучуудыг хөдөлгөөнд оруулах үйл ажиллагааг ихээр зохион байгуулах ажлыг ихээр зохион байгуулах хэрэгтэй. Нэгэнт хаа газрын оюутан, залуучууд мөнгө тийм ч ихтэй байдаггүй учраас оюутан, залуучуудад зориулсан хямд үнэтэй эсвэл гишүүнчлэлтэйгээр илүү хямд үнээр үйлчлүүлэх боломжтой спорт клубууд байх хэрэгтэй. Энэ тал дээр их дээд сургуулиудын оюутны холбоодууд анхаарч ажиллах хэрэгтэй. Залуучуудын анхаарлыг архи, баарнаас өөр чигт хандуулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй л юм бол өнөөгийн байдлыг дээшлүүлэх арга байхгүй. Өөр бас нэг санаа бол залуучуудын дунд судалгаа явуулах хэрэгтэй. Залуучууд ямар үйлчилгээ, хаана цагаа өнгөөрөөхийг хүсч байгааг судлаад тэдний үйлчлүүлэхийг хүссэн газаруудтай холбогдож илүү хямд үнээр үйлчлүүлэх боломж байгаа эсэхийг судлах хэрэгтэй.
Оюутан, залуучууд чөлөөт цагаараа хийх боломжтой цагийн ажлууд байвал тун зүгээр юм байна лээ. Хамгийн гол нь ажлын байр. Компани, аж ахуйн нэгжүүд их дээд сургуулиудтай илүү ойр ажиллаж оюутнуудын бүтээлч сэтгэлгээг дэмжих янз бүрийн уралдаан олноор зохион байгуулах хэрэгтэй. Их дээд сургуулиудын төгсөгчдийн мэдлэг чадвар тутмаг байдаг гээд л яриад байдаг. Аж ахуйн нэгжүүд тэр дутагдаад байгаа мэдлэг чадварыг бий болгоход их, дээд сургуулиудад туслах хэрэгтэй.
Өөр бас нэг чухал зүйл бол нэгэнт төгсөөд гарсан төгсөгчид дараагийн оны төгсөгч нартаа туслах хэрэгтэй. Тийм холбоо энэ тэр байвал уул нь зүгээр л юм. Тэгж чадвал оюутнууд бодит амьдрал дээр ямархуу орчин хүлээж байгааг оюутан байхдаа ямар мэдлэг, чадвар эзэмших хэрэгтэйг ухаарч үүнд өөрсдийгөө бэлдэж чадна.
Надад нэг шинэ санаа дэмжих “Мэдээллийн технологийн оновчтой шийдэл” уралдаан үнэхээр таалагдсан. Гэхдээ гарч ирсэн шинэ санааг бодит амьдрал дээр хэрэгжүүлбэл бүр илүү сайн байна. Энэ үйл ажиллагааг ганц дан IT ч биш бүх салбарт хэрэгжүүлбэл тун сайн юмсан. Зарим суут санаа жирийн нэг оюутнаас гардаг шүү дээ. Тэднийг дэмжих хэрэгтэй. Энэнд бол хэн хэдэн настай, хэр их туршлагатай байх нь огт хамаагүй. Нас, туршлага, албан тушаалаараа түрий барьж залуучуудын хүсэл эрмэлзэл, урам зоригийг мохоох хэрэггүй.
Бас нэг санал болгох зүйл залуучуудад зориулсан боломжийн хямд үнэтэй орон сууцнууд байвал тун зүгээр юмсан. Худалдаж авдаггүй юмаа гэхэд удаан хугацаагаар хөлслөж амьдрах боломжтой орон сууцнууд байвал... Одоогийн байдлаар баригдсан барилгууд тэнгэрт хадсан үнэтэй, зээл авъя гэхээр тавьж байгаа нөхцөл нь баргийн хүн сар бүр төлөөд байж барамгүй үнэ харагддаг. Барилгын компаниуд мөнгө багатай залуучуудаа бодолцож үздэггүй нь харамсалтай. Янз бүрийн орлоготой хүмүүс хамрагдаж болохоор нөхцөлтэй барилгууд байвал эргээд барилгын компанидаа ч ашигтай. Мөнгө эргэж байвал зүгээр шүү дээ. Боломжийн үнэтэй байвал хурдан зарагдана. Бодолцож үзээрэй.
Эцэст нь бүгдэд нь хандаж хэлэхэд, нэг нэгнийхээ урам зоригийг мохоох хэрэггүй. “Урмыг нь хугалахаар ууцыг нь хугал” гэж үг байдаг даа. Шинэ санаа болгоныг дэмж. Нэг нэгэндээ урам зориг өг. Бие биенээсээ мэддэг чаддаг зүйлээрээ тусал. Мэддэг зүйлээ бусдад хэлчихвэл бусад нь өөрөөс нь мундаг болчих вий гэсэн утгагүй амиа бодсон үзлээсээ салах хэрэгтэй. Бусдад урам өгсний хариу нь амьдралын дараагийн эргэлтэнд чиний талд зогсох хамтрагчаа бэлдэж байнаа гэсэн үг юм шүү.
Хэрвээ бид иймэрхүү маягаар залуучуудыг дэмжиж, хөдөлгөж чадвал зөв амьдралын хэв маягтай, зөв ухамсартай, илүү холыг харж чадах дараагийн төрийн эргэлтэнд зөв бодлого явуулж, тэргүүлж чадах ирээдүйн төрийн түшээд нарыг бэлдэж чадна гэж бодож байна.
Нэгэнт бид өнөөгийн төрийн түшээдүүдийг хүмүүжүүлж чадахгүйгээс хойш ирээдүйн төрийн түшээдүүдийг хүмүүжүүлэх хэрэгтэй. Өнөөгийн залуучууд архинд донтсон, хүсэл мөрөөдөлгүй, амиа бодсон, хулгайч, худалч байвал дараагийн 20 жилд бидний байдал улам л дордоно. Ийм нийгэмд хүмүүжиж байгаа хүмүүсээс бид илүү сайхныг хүсэх аргагүй. Үүнийг хүн болгон бодож үзээрэй. Миний дээр дэвшүүлсэн санаануудыг холбогдох үйл ажиллагаа эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, компани, оюутны холбоод бодолцож үзээсэй гэж хүсэх байна. Мөн энэ талаар энэ төрлийн үйл ажиллагаа таньдаг эрхэлдэг хүмүүстээ уламжлаарай. Өөр илүү дээр санаа байвал тун сайн байна. “Ургах” хэрэгтэй шүү, хүмүүсээ. Миний хувьд шинэ санаа бүрийг дэмжинэ.
Цаг гаргаж нийтлэлийг минь уншсанд баярлалаа. Таныг ч бас надтай нэг санаатай гэдэгт итгэж байна. Та ч бас ард түмний нэг хэсэг, таны санаа, үйл хэрэг Монгол оронд хэрэгтэй.

Хятад хүмүүс бид нарыг юу гэж боддогийг хоёр чихээрээ сонслоо

Шинэ хотод ирээд мастерийнхаа хичээл өнөөдрөөс суугаад эхэлчихлээ.
Манайд ерөөсөө 7 оюутан л байна. Нэг бодлын амар ч юмуу. Цөөхүүлхнээ.
Өнөөдөр манай багш нар бүгд манайд ангид орж ирж бид нар танилцлаа. Анхны сэтгэгдэл бол дажгүй л байна. Гэхдээ урам хугалсан нэг онцгүй зүйл байнаа. Манайд нэг хятад оюутан байна. Би анх хараад дотроо адилхан л азиа тивээс ирсэн хүн байна, ашгүй дээ, бас хөрш орон юм чинь гэж бодсон чинь эндүүрсэн байнаа. Манай хятад тэгж бодохгүй байгаа бололтой. Тэрийгээ ч өчигдөр харуулаад л байсан л даа. Надтай жоохон дээрэнгүй байдалтай харьцаад болдгүй. Миний үзгийг шууд надаас асуулгүй шүүрч аваад, надаас юм асуухдаа миний ширээг гараараа зохиж энэ тэр. Нэг л биш. Би бодохдоо хол замд ядраад тэгж байгаа болов уу гэж бодож байтал өнөөдөр үнэхээр миний дотрыг өмөлсөн айхтар зүйл хэлдэг юм даа.
Би ямар нэг буруу зүйл хийсэн эсвэл хэлсэн эсэхээ мэдэхгүй. Чадахаараа л мэддэг зүйлээ хэлж тусалхыг л хийчээсэн. Адилхан анх удаа гадаадад ирж байгаа болохоор мэдэхгүй зүйл их байх гэж л бодож байлаа. Тэгсэн өнөөдөр анхны лекц орж багш нартайгаа танилцаж, нэр усаа мэдэлцэж, хаанаас ирснээ хэлж танилцуулсан. Манай хятадын ээлж ирэхэд багш "Аль Хятадаас ирсэн бэ?" гэж асуусан юм. Мань хүн "Нэг л Хятад байдаг шд" гэсэн. Тэгсэн багш "Тайвань, Хонг Конг бас Хятадын бүрэлдэхүүнд ордог болохоор л тэгж асуусан юмаа" гэсэн. Тэгсэн мань хүн "Тайвань одоохондоо Хятадын бүрэлдэхүүн биш, гэхдээ 8 жилийн дотор Хятадын бүрэлдэхүүнд орно." гэдэг юм. Тэгээд миний ээлж ирээд Монголоос ирсэн гэсэн чинь "Монгол удахгуй 18 жилийн дараа хятадийнх болно" гэж хэлдэг юм даа. Дотор нэг юм шатаад үсэрч очоод ам руу алгадчихмаар санагдсан гээч. Аймаар уур хүрсэн гэж.
Хятадууд Монголыг ингэж боддог байх нь байна шд. Мань хүний тэгж дээрэнгүй зан гаргаад байсан нь ч гарцаагүй ингэж боддогтой нь холбоотой байх гэж бодож байна. Хамгийн гол нь тэр улс төрийн үзлээ ингэж гаргаад байх нь надад үнэхээр таалагдахгүй байна. Зүгээр л нэг ангийн хүүхдүүд байж энгийн л байхгүй. Эсвэл Хятадын засгийн газар оюутан, сурагчид, иргэдээ зориуд ийм мэдээлэл өгдөг байх. Тэгж яг таг төдөн жилийн дараа гэж хэлээд байхыг бодвол тийм бодлого явуулж хүмүүсийнхээ тархийг ч ингэж хүмүүжүүлдэг байх гэж санагдсан. Тэр балай Хятадын оронд Солонгос юмуу Япон бол арай дээр байсан байх. Ядаж л дор хаяж ийм сонин зан гаргахгүй, ядаж үндэсний үзлээ дотроо нуух байсан байлгүй.

Энэ муусайн хятадуудад Монгол сөнөх болоогүй гэдгийг харуулнаа гайгүй. Хүмүүсээ, Монгол ахан дүүс минь ийм аймшигтай ирээдүйг Монгол эх орондоо авчрахыг битгий зөвшөөрөөрэй. Тэгж Монгол улсын минь бидний өвөө эмээ нарын тэмцэж цусаа урсгаж бидэнд авчирсан энэ тусгаар тогтнолоо ингэж гутамшигтайгаар алдахыг бүү зөвшөөрөөрэй.

Бидний Монгол орон хорвоод ганцхан нүүдэлчин өвөрмөц соёл, уламжлалтай, сайхан уудам нутагтай орон билээ. Бидний үе л үүнийгээ хадгалж аварч үлдэхгүй бол бидний орон үнэхээр хүнд нөхцөлд байна шүү. Хүмүүсээ анхаараарай.

Алив миний хөөрхөн бөндгөр найз ороорой

Нэг мэдсэн аль хэдийнээ 4 сарын хугацаа өнгөрч герман хэлний курс маань ч дуусч өөр хот руу нүүж хичээлдээ суухаар явах цаг болсон байна. Миний ачаа гэж наддаа дэндүү ахадсан их новш байгаа болохоор нөгөөхөө чемодан савандаа багтаах гэж хамаг хөлсөө гойжуулж үүргэвч, чемодантайгаа ноцолдох хэрэг гарваа хөөрхий. Амьхандаа тэмээний ноосон хөнжил монголоос авч ирсэн юмсан. Нөгөө муу хөнжлөө үүргэвчиндээ багтаах гэж ёстой л үүргэвчтэйгээ дээр доороо орж ноцолдох хэрэг гарваа. Багтахгүй болохоор нь “алив миний бөндгөр найз багтаарай, ороорой” гэж байж нэг юм арай гэж багтаав. Миний бөндгөр найз маань нөгөө муу хөнжил маань юм шүү дээ.
Freiburg хотоос нүүх цаг болсон байна. Дахиад л шинэ газар, шинэ хүмүүс, шинэ орчин гэж бодохоор нэг л сонин. Одоо анх ирсэнээ бодвол арай туршлагажсан болохоор гайгүй л байх.
Одоо яаж энэ олон бөндгөр юмнуудаа дагуулаад вагоноор явнаа. Зүрхшээж л байна шүү.

2010 оны 9 дүгээр сар 29

Монголч үзэл

Гадаад хүмүүс яагаад монголд аялахаар ирдэг вэ?

Монголчууд ямар нэг азтай хувь зохиолоор бараг хэнд ч дарлагдаж, ямар нэг орны колони болж зовж үзэлгүйгээр амьдарсаар ирсэн азтай ард түмэн юм. Тиймдээ ч өөрийн гэсэн соёл өв уламжлалаа өдийг хүртэл хадгалсаар ирсэн ховорхон завшаантай улс юм. Хэдий Монгол улс Манжийн дарлалд 220 жил болсон хэдий ч бусад орны ард түмнүүд шиг Манжид очиж боолчлогдолгүй өөрийн газар нутаг дээрээ урьдын адил нүүдэлчний амьдралаараа л амьдарч байсан. Монголын ноёдууд ч тэр урьдын адил өөрсдийн янтаг сэнтий дээрээ залардгаараа заларцгааж, тансагладгаараа л тансаглаж байсан билээ. Тиймдээ ч монгол улс тэгтлээ бусад орны дарлалд туйлдан зүдэрсэн удаагүй уудам тал дээрээ уртын дуугаа дуулдгаараа дуулж, адуу малаа хариулдгаараа хариулж, аруул цагаагаа хийдгээрээ хийцгээж, гэр орон эх нутагтаа эрх чөлөөтэй амьдарцгаасаар өдий хүрсэн гэхэд бараг хилсдэхгүй.
Тийм ч учраас олон мянган жилийн өмнөөс эхлэлтэй бидний уламжлал ёс заншил өдийг хүртэл хадгалагдаж, “гэр” орон сууц маань хүртэл огтхон ч өөрчлөгдөөгүйгээр үл барам 21-р зуундаа ч гэсэн (манай дүүгийн хэлдгээр) “бөөрөнхий” цагаан гэртээ амьдарсаар л байгаа билээ. Ингэж уламжлал ёс заншлаа байгаа чигээр нь хадгалагдаж үлдсэн улс орон дэлхий дээр цөөхөн байдаг байх. Ихэнх улс орнууд өөрсдийн ёс заншлаа ямар нэг хэмжээгээр аль нэг улсын колони байснаар эсвэл хүмүүсийн нүүдэл суудал, цагаачлал болон өнөөгийн глобалчлалын үр дүнгээр гээсэн байдаг байхад бидний уламжлал, мухар сүсэг хүртэл бараг л тэр хэвээрээ шахуу үлдсэн байдаг нь гадаадынхны сонирхолыг маш их татдаг юм байна лээ.
Бас нэг сонирхолтой санагддаг зүйл нь монголчууд хэдий цөөхүүлэхнээ ч хаяаг нь дэрлэн оршдог Орос, Хятад гэсэн хоёр том гүрний алиных нь ч соёл иргэншилд усаагүйгээр барахгүй ихэнх жижиг улс орнууд хөрш том гүрнийхээ нөлөөнд орж, их бага хэмжээгээр хэлээр нь ярьдаг байхад монголчууд орос, хятад аль ч хэлээр ярьдаггүй харин өөрсдийн төрөлх хэлээрээ ярьдаг байдал нь. Бидэнд орос хятад бараг англи хэлээр ч тэр ярихаас өөр аргагүй шаардлага бидний өдөр тутмын амьдралд гардаггүй шүү дээ.
Би өмнө нь энэ гадаадууд яагаад монгол гээд нэг ядуу орныг сонирхоод байдгийг гайхаад л байсан чинь учир шалтгаан нь ерөөсөө л энэ байж. Энэ гадаад хүмүүст бол тэнгэр усаа шүтнэ, тахина, байгаль дэлхийнхээ савдаг, эзнийг хооллоно, сүү цацал өргөнө энэ тэр гээд олон зүйл бол байж болохгүй зүйл бөгөөд уул ус агаар тэнгэр эзэнтэй байдаг гэж бидний итгэдэг бөөгийн шашин ч тэдний байгаль дэлхийн тухай үзлээс тэс ондоо байдаг болохоор тэдний сонирхолыг үнэхээр их татдаг бололтой.
Тэгээд би энд ирээд нэг анзаарсан нэг тун сонирхолтой зүйл бол өнөөгийн 21-р зууны соёл иргэншил дунд монголын залуучуудад ч энэ үзэл байдаг юм байна гэж бодогдсон юм. Учир нь гэвэл, монголын бүх төрөл жанрын дуунууд дотор монголын тал, байгаль, уламжлал эсвэл Улаанбаатрын тухай ч юмуу ямар нэг эх орноо магтсан дуу байдаг юм байна лээ. Ганц дан ардын дуу, зохиолын дуу ч биш рок, поп, эстрад, тэр байтугай хип хоп рэп дуу хүртэл байдаг юм байна. Энэ юуг харуулаад байнаа гэхээр хичнээн рок, поп, рэппэр байлаа ч эх орноо хайрладаг, эх орноо гэсэн сэтгэл тэдэнд байгаад байнаа гэсэн үг. Ингэж эх орноо хайрлан хүндэтгэж эх орондоо зориулан дуу, шүлэг зохиодог ард түмэн дэлхий дээр хэд байдаг бол? Үүнд ганцхан эх оронч үзэл ч биш бас арай ондоо сэтгэлгээ цаана нь байгаад байна гэж би бодоод байна л даа. Энэ бол байгаль дэлхийгээ хайрладаг түүндээ шүтэж амьдардаг монгол хүний сэтгэл юм. Монгол хүнд бол эх орон газар дэлхий уул ус бол зүгээр нэг амьдардаг орон сууц биш түүнээс илүү утга учиртай зүйл гэж харуулаад байна л даа. Би үүнийг яаж тайлбарлахаа сайн мэдэхгүй байна. Эх оронч үзэл бүх улс оронд байдаг ч байгаль дэлхийгээ, уул усаа унасан газар, угаасан ус гэж аав ээж шигээ санан хайрлан хүндэтгэдэг сэтгэл бүх улс орны ард түмэнд байдаггүй л гэж хэлэх гээд байгаа санаа юм. (Тэгж хэлдэггүй юмаа гэхэд “миний дош” гэж ярьдаг биз дээ?)
Миний монголын ард түмэн минь харь оронд зорчиж хэлийг нь сурч, боловсрол эзэмшиж, амьдралаа дээшлүүлн соёл иргэншлээс нь суралцах хэдий сайхан хэрэг ч өөрсдийн төрөлх хэлээ битгий мартаарай. Монгол ёс заншил, хэл, монгол хүнийхээ хэнэггүй хээгүй ч гэсэн цайлган, тусархаг, холын гийчнийг хараад ядарч өлсөж цангаж яваа гээд халуун цай, идээтэй бариад угтдаг тэр сайхан өгөөмөр сэтгэлээ хэзээ ч бүү гээгээрэй. Хол газар яваа нэгнийхээ алтан шар зам нь өлзийтэй байг гээд сүүн цацал өргөдөг сайхан уламжлалаа битгий гээгээрэй. Нэг удаа л монгол хүн болж төрсөн байхад монгол хүн хэвээрээ л үлдэнэ гэдгийг умартаж үл болно. Иргэншлээ сольж харь орны иргэн болсон байсан ч, харьд олон жил амьдарсан байсан ч та монгол хүн хэвээрээ л үлдэх болно. Хөх толботой төрдөг ховорхон ард түмний нэг хэвээрээ л үлдэх болно.
Мартсанаас нээрээ би монголын тухай пресентац тавихдаа монголчууд хөх толботой төрдөг гэхэд манай ангийнхан бүгдээрээ их гайхаж байсан. Бас морин хуурь 2-хон чавхдастай гээд Жанцанноров гуайн Монголын аялгуу гэдэг дууг сонсгуулахад бүгдээрээ гайхаад “энэ хөгжим чинь нээрээ 2-хон чавхдастай юмуу, нээрээ гэж үү. 2-хон чавхдастай хирнээ ингэж дуугарч байгаа юм уу” гэж дахин дахин асуугаад байсан гээ. Даанч би морин хуур дарж чадахгүй л дээ. Чаддаг байсан бол бодитоор үзүүлэхгүй юу.
Жанцанноров гуай үнэхээр ховорхон авъяастай, монголын сайхан хангай, байгалийг хөгжмөөр яаж дүрслэхийг мэддэг хүн байна лээ шүү. Зохиосон аялгуунууд нь цаанаа л нэг хийморлог, сонсоход өөрийн эрхгүй нүдэнд монголын дүр зураг тэр чигээрээ л шууд тархинд бууж байна лээ. Монголын говь, тал, уул, ус, тал дээр байгаа ганц хоёрхон гэр адуугаа тууж яваа адуучин гээд бүгд л шууд тархинд бодит юм шиг л бууж байна лээ. Байгаль дэлхийгээ хайрлан магтсан сэтгэлийг шүлэг, найраглалаар бичиж, дуу болгон дуулж, уран зургаар илэрхийлж болохоос гадна бас хөгжим болгон илэрхийлж болдог гэдгийг жинхэнэ утгаар нь илэрхийлсэн байна лээ дээ. Ийм ховорхон авъяастай хөгжмийн зохиолч тийм олон биш шүү. Би үнэхээр бишрэн хүндэтгэсэн шүү. Монголд очвол энэ мундаг хүний CD-г нь заавал худалдаж авнаа. Уран бүтээлээ цаашид туурвихад нь бага ч гэсэн нэмэр болог. Урлагийг хайрладаггүй юмаа гэхэд хүндэтгэх хэрэгтэй шүү, хүмүүсээ.

Монголчууд яагаад гадаад хэлийг хурдан сурдаг вэ?

Монголчууд бусад зарим орны хүмүүстэй харьцуулахад гадаад хэлийг хурдан сурч, орчиндоо хурдан дасдаг гэдэг. Бас монголчууд гадаадад сурахдаа ч сургуульдаа нэлээд сайн оюутнуудын тоонд ордог ч гэж ярьдаг. Өөрөөр хэлбэл, монголчууд өөрсдийгөө их ухаантай гэж магтах “дуртай”.
Би өмнө нь хүмүүсийн тэгж ярихыг сонсоод их гайхдаг байсан л даа. Харин одоо яагаад гэдгийг нь бараг гадарлаж байна.
Монголчууд хэлний авъяастай байдгийн эхний шалтгаан: Монгол хэл өөрөө бараг дүрэмгүй шахам хэл. Нэг өгүүлбэрийг өгүүлбэрийн гишүүдийнх нь байрыг солиод хэдэн янзаар ч хэлсэн яг л нэг утга илэрхийлдэг. Харин бусад гадаад хэл ингэхийг зөвшөөрдөггүй. Учир нь нэг бол утга нь шал өөр болоод явчдаг. Эсвэл өгүүлбэрийн бүтэц нэг тогтсон маш хатуу дүрэмтэй байдаг. Жишээ болгоод нэг өгүүлбэр авъя л даа: Би дэлгүүрээс талх авсан. Энэ өгүүлбэрийг 3 янзаар хэлж болно. Бас өөрөөр: Дэлгүүрээс би талх авсан. Талх би дэлгүүрээс авсан.
Ганцхан үйл үгийг байранд нь үлдээгээд бараг бусад бүх гишүүдийн байрыг солиод байхад утга нь хадгалагдаж л байгаа биз. Зөвхөн сүүлийн тохиолдолд гол санаа нь талх биш харин дэлгүүр гэдэг дээр төвлөрч байгаа болохоос эхний 2 тохиолдолд яг л ижил утгатай. Заавал өгүүлбэрийн эзэн 1-р байранд байна энэ тэр гэсэн хатуу дүрэмгүй учраас их уян хатан ч гэх юмуу амархан ч юм шиг хэл.
Монгол хэлний онцлог өөрөө ийм болохоор бусад эх хэл нь өгүүлбэрийн хатуу дүрэмтэй хэлтэй орнуудын хүмүүсийг бодвол хэлнийх нь дүрмийг ойлгоход илүү амархан байдаг бололтой. Тухайлбал, яг нэг өгүүлбэрийн гишүүдийн байрлалын тогтсон дүрэмтэй хэлтэй хүмүүс өөр хэл сурахад хэлд орсон цагаас нь тархинд нь тогтчихсон тэр эх хэлнийхээ дүрмийнхээ хажуугаар өөр хэлний дүрмийг ойлгоход маш том бэрхшээл гардаг гэсэн үг л дээ. Харин монгол хэл их “эрх чөлөөтэй” “дүрэмгүй” хэл болохоор өөр ямар ч орны хатуу дүрмийг ойлгохын тулд өөрийнхөө монгол хэлнийхээ дүрэмтэй жишиж ойлгох гэж тэгтлээ их зүдэрдэггүй гэсэн үг л дээ.
Хоёр дах шалтгаан нь: Монгол хэл 35 үсэгтэй. Эдгээр үсэгнүүдийн авианууд бараг ихэнх хэлэнд байдаг авиаг яг ижил аялгаар биш ч ямар нэг хэмжээгээр агуулж байдаг. Зарим орны хүмүүст “р” авиа байдгүйгээс ийм авиаг хэлэх хэцүү байдаг байхад зарим нь “х, ц, ш, ө, ү, л, ф, ё, е” авиануудтай төстэй авиаг хэлэхэд бэрхшээл учирдаг нь миний хамт сурч байгаа бусад оюутнуудаас надад ажиглагдсан. Мөн орон болгон өөрийн гэсэн хэлний өвөрмөц дуудлагатай байдгаас болоод тодорхой хэмжээгээр тэр аялга нь давхар хэлэгдээд байдаг юм байна билээ. Харин монголчуудын хувьд их тод хэллэгтэйгээр ярьдаг учраас дуудлаганы тал дээр бусад орны хүмүүстэй харьцуулахад тун бага бэрхшээл учирдаг.
Өөр нэгэн монголчууд гадаадад ирээд орчиндоо хурдан дасаад сайн сураад байдаг шалтгаан нь монголчуудын өөрсдийн олон мянган жилийн турш өдийг хүртэл хадгалагдан ирсэн өвөрмөц соёл, сэтгэлгээнд байдаг юм байна гэж надад санагдсан. Тийм ч учраас монголчууд бид олон зууны туршид нэгэн хотод төвлөрч иргэншиж суурьшиж ирсэн ард түмнийг бодвол аливаа ямар нэг хууль дүрэм, иргэншилд баригдалгүй, нэг газар байнга суурьшилгүй нүүж сууж амьдарч ирсэн өөрийн өвөрмөц сэтгэхүйтэй ард түмэн билээ. Тиймдээ ч илүү сэргэг тархитай, ямар нэг юманд хүлэгдээгүй баригдаагүй сэтгэлгээтэй. Ямар сайндаа л монголд хууль үйлчилдэггүй шалтгаан нь энэ. Тэгж хууль дүрэм энэ тэрд захирагдаж сураагүй хүмүүс болохоор хүн болгон дур дураараа их бага ямар нэг хэмжээгээр дүрмээ зөрчөөд яваад явдаг хэнэггүй нөхдөө гэж. Сахиулдаг сахидаг ялгаагүй бүгд л.

Германд ажил хийхээр ирж байгаа хүмүүст санаа өгөхөд

Зарим сурахаар ирж байгаа хүмүүс мөн ажил хийж мөнгө олж төлбөрөө хийх, эсвэл амьдралынхаа зардлыг төлөх, эсвэл ажил хийж мөнгө олохоор германыг зорьж байгаа хүмүүст ямар төрлийн ажил энд их олдох боломжтой талаар жаахан санаа өгье гэж бодлоо. Энд цагийн ажил хийхэд ямар төрлийн ажил гэдгээсээ шалтгаалаад янз бүрийн үнэтэй байна. Цагийн ажил хийхэд 1 цагт 8-10 евро орчим байдаг юм шиг байна лээ. Энд хамгийн бага цалин сарын 400 евро байдаг. Манайд бол сарын цалин буюу 1 сард төлдөг байхад энд манайхаас нэг ялгаатай нь ажилласан цагт нь мөнгө төлдөг. Тэгэхээр бага цаг ажиллаж бага мөнгө авах, олон цаг ажиллаж их мөнгө авах нь тухайн хүний өөрийн хүсэл, боломжоос шалтгаална. Хэрвээ мэргэжлийнхээ ажлыг хийх хүсэлтэй бол энд хамгийн их олдох магадлалтай ажил нь анагаахын чиглэлийн мэргэжилтэй хүмүүс болон инженерийн чиглэлийн мэргэжилтэй хүмүүс юм. Учир нь энэ чиглэлийн мэргэжил нэлээн хүнд салбар учраас энэ чиглэлийн мэргэжилийн ажлийн байр нийгмийн ухааны чиглэлийн хүмүүстэй харьцуулахад хүний нөөцийн дутагдал ихтэй байдгаас ажил олдох магадлал илүү өндөр байдаг гэж сонссон. Гэхдээ анагаахын чиглэлээр ажиллах бол энд маш олон хүнд шалгуур тавьдаг бөгөөд шууд эмчээр ажиллах боломж тун хомс. Анагаахын сургуулиуд нь ч маш их өрсөлдөөнтэй байдаг болохоор орохын тулд нэлээн л чардайх хэрэгтэй болдог юм гэсэн. Хэрвээ мэргэжлээрээ ажиллах бол 1-рт, европын стандартад нийцсэн буюу германы боловсролын системтэй дүйцхүйц мэргэжлийн зэрэгтэй байх ёстой, 2-рт маш сайн герман хэлтэй байх ёстой. Энэ хоёр нөхцөлийг хангасан бол 1-2 жилийн гэрээ хийгээд энэ нутагт амьдрах бололцоотой гэсэн үг.
Хэрвээ цагийн ажил хийх бол, энд хамгийн их олддог ажил бол цэвэрлэгээний ажил, айлын гэр эсвэл цайны газарт цэвэрлэгээ хийх, талх нарийн боовны чиглэлийн ажил, тогооч, сувилагч, худалдагч, үсчин, жолооч мөн зэрэг ажил олдох магадлал өндөртэй. Гэхдээ хэрвээ та үсчин эсвэл тогооч бол энд тун боломжийн мөнгө олоод ажиллах боломжтой. Учир нь энд манайхаас нэг ялгаатай нь зоогийн газрууд их олон байдаг. Гэхдээ мэдээж хэлтэй байх шаардлагатай. Манайхан бол тийм их ресторан, кафегаар орж хооллоод байдаггүй ч энд бол хүмүүс маш ихээр үйлчлүүлдэг. Бараг л хаана шинэ аятайхан газар байна гэж хайж байдаг гэхэд хилсдэхгүй. Энд нэг жижигхэн цайны газар нээгээд амьдраад байж болох юм шиг санагдсан. Мөн үсчин хүмүүс гайгүй мөнгө олох боломжтой. Зөвхөн үс засахад 13 евроноос эхлээд хэрвээ угаагаад сэнсдэнэ энэ тэр гэвэл 25 евро орчим болдог шиг байгаа юм. Нэг хүн дээр л иймэрхүү хэмжээний мөнгө олоод байхад тун гайгүй мөнгө болчмоор шиг санагдсан. Тухайлбал оюутан, залуус ихтэй газар арай хямд үнээр нэг салон нээгээд ажиллуулчихад тун боломжийн мөнгө хийчихмээр шиг санагдсан. Гэхдээ бодит байдал дээр ямар байдгийг сайн мэдэхгүй л дээ. Гэхдээ зарын сонингуудад үсчин, тогооч авна гэсэн зарууд зөндөө л байдаг юм байна лээ.
Энэ бүхнийг бичсэн миний санаа бол амьдрах гэж ядаж яваа нэг ч гэсэн монгол хүнд хэрэг болж магадгүй гэсэн сэтгэлийн угаас бичсэн болно.

Унаа

Би энд ирэхээсээ өмнө машин барьж сурах хэрэгтэй гэж ирэхээсээ өмнө 2 сар жолоонд суусан гэж. Тэгтэл үнэн чанартаа машин бол энд бол үнэтэй хэрэглээ байна лээ. Яагаад гэвэл 1-рт, бензин үнэтэй. 1 л бензин 1.50 ч гэлүү тиймэрхүү үнэтэй байдаг гэсэн. Тэгээд ШТГ-ууд нь ихэвчлэн хотын захад байрладаг. Хамгийн хэцүүтэй гол асуудал бол машин тавих газар. Энд 1 өдөр машинаа зогсоолд тавихад лав 30 гаран евро төлдөг гэсэн байх шүү. Машины зогсоол олно гэдэг асуудлаас гадна машинаа тавьсны төлөө бас мөнгө төлөх хэрэг гараад байдаг. Тэгэхээр машин унана гэдэг тийм ч сайхан санаа биш. Миний сонссоноор, тухайлбал Лондонд хот дотор машинаар явах болвол бас мөнгө төлдөг юм гэсэн. Мөн автобус, нийтийн тээвэр ч бас тийм хямд биш. Германд 1 удаа нийтийн тээврээр бол 2 евро 10 цент төлдөг. Зарим европын хотуудад үүнээс арай хямд эсвэл арай үнэтэй ч байж болох юм. Иймээс энд олон хүмүүс дугуй унадаг. Оюутан сурагч, хөгшин хүмүүс, оффис ажилтан ч костюм уначихаад л дугуй жийгээд л яваад байдаг. Дугуйнд бол бензин хэрэггүй, зогсоолын мөнгө төлөхгүй. Тэгэхээр хамгийн хямд арга бол дугуй л байна даа. Тэгэхээр дугуй сайн унаад сурчихвал их зүгээр. Энд хүүхдүүд нь бараг л хөлд орохтойгоо зэрэгцэж дугуй унаж сурдаг. Дунд сургуульд нь жолооны дүрэм, аюулгүй байдлаа хадгалах талаар хичээл ордог гэж байгаа юм. Дугуй унахад бас зарим нэг дүрэм байнаа. Тэрийг нь дагахгүй бол торгуулна. Тухайлбал, оройн цагаар дугуй унахдаа заавал урд хойноо гэрэлтэй, гэрэл ойлгуулагчтай явах ёстой гэх зэрэг. Дугуйны үнэ ямар зориулалттай гэдгээсээ шалтгаалаад 400-1500 орчим евроны үнэтэй байна. Жирийн city bike бол 400-800 гаран евро байна лээ. Харин хуучин дугуй авбал хэр удаан хэрэглэсэн, мөн зориулалтаасаа шалтгаалаад 30-200 еврогоор авна. Мөн заримдаа эвдэрсэн дугуйгаа гудамжинд хаячихсан байдаг юм байна лээ. Дугуй засдаг бол засаад л авчихмаар юм байна лээ. Гэхдээ бас нэг анхаарах юм бий. Дугуй нь техникийн шаардлага хангасан байх ёстой. Хичнээн унаж болж байгаа ч заасан техникийн шаардлага хангаагүй бол мөн торгуульна. Тэрийг нь бас анхаарах хэрэгтэй байдаг юм байна лээ.

Анхаарах зүйл болон хүмүүсийнх талаах бага сага

Европын аль ч оронд цагаачид их байдаг. Тухайлбал туркууд болон дундад азийнхан. Манай монголчууд бол тэднийг халтарууд гэж хочилдог юм байна лээ. Миний сонссоноор дэлхийн 2-р дайны дараагаар европын хотууд маш ихээр сүйрч, бас хүн хүчний дутагдалтай байсан болохоор аль ойроор нь турк болон тэр хавийн дундад азийнханыг хямд үнээр хөлсөлж ажиллуулж байсан гэсэн. Тэд нар европод удаан хугацаагаар оршин суухдаа гэр бүлээ ч авчиран суурьшсан тул дараа нь тэднийг буцаагаад хөөгөөд явуулчихаж болохгүй байсан болохоор эндхийн иргэншил олгосон гэсэн. Энд лав л франц, герман, швейцарт ч бас тэд нар их олноороо байдаг.
Миний анхааруулах зүйл бол, тэдний олонх нь тийм ч итгэж болох хүмүүс биш. Манай герман хэлний курсд мөн тэтгэлгээр сурч буй тэр хавийн орны оюутнууд байдаг ч тэд бол энгийн, сурахын төлөө гэсэн сэтгэлтэй, дажгүй хүмүүс шиг санагдсан. Харин европд хараар ажиллаж суурьшсан гадныхан бол туркууд ч гэлтгүй азиуд ч нэг их сайн нөхдүүд биш. Анх удаа европд ирж байгаа бол эхэлж “халтаруудтай” наймаа хийх хэрэггүй. Нэлээн суурьшаад мөнгөний баримжаатай ойлголттой болсны дараа бол болно. Анхан шатны мөнгөний ханшны талаар ойлголтгүй байвал маны нөхдүүд тэрийг чинь ашиглаад л хульхидаж л орхино. Би Luzern хотод очоод швейцар өөрийн гэсэн мөнгөн тэмдэгттэйг мэдэлгүй нэг эмэгтэйгээс пост карт худалдаж авахдаа лав 2 франк гаран мөнгө хульхидуулаад илүү төлчихсөн байсан. Би тэр эмэгтэйд 5 евро өгөхөд тэр эмэгтэй надад 5 евро 4 франктай тэнцэнэ гэж хэлээд надаас илүү мөнгө авчихсан байсныг дараагийн нэг дэлгүүр орохдоо л мэдсэн. Үнэн чанартаа бол миний махан тооцоогоор бол 1 евро = 1.27 швейцар франк байсан. Тэр эмэгтэй бор царайтай мөн л дундад азийн гаралтай хүн байсан. Харин яг цэвэр европчууд бол тэгж хулхидна энэ тэр гэж бараг байхгүй. Хууль дүрмээ яс дагадаг хүмүүс болохоор тиймэрхүү хулхидна гэсэн зүйлд дургүй байдаг.
Бас туркуудээс гадна оросууд их байдаг. Оросууд их байдгийн шалтгаан нь тэд нар соци нийгмийн үед европын зарим оронтой ойр холбоотой байсан болохоор гэдгийм байна лээ. Энд суурьшсан оросууд их байдаг гэсэн үг л дээ. Гэхдээ оросууд их тод аялгатай ярьдаг. Ялангуяа “р” үсгийг их тод хэлдэг. Тэгээд л аялганаас нь орос гээд мэдчихэж байгаам чинь. Бас орос эмэгтэйчүүд европ эмэгтэйчүүдтэй харьцуулахад нүүрээ их тод буддаг бас илүү ганган хувцасладаг. Өндөр өсгийтэй гутал платье гэх зэрэг. Европ эмэгтэйчүүд тэгтлээ нүүрээ будаад, гангалаад байдаггүй ч эрүүл мэнд биеийн жиндээ дээд зэргээр анхаарал тавьдаг. Бас оросууд сэтгэл хөдлөлөө европчуудтай харьцуулахад маш тод илэрхийлдэг. Гудамжинд чанга чанга хэрэлдэх, шууд л олон нийтийн дунд уйлах, эсвэл уурлавал хараал хэлэх, дороо дэвсэх гэх зэрэг. Харин европчууд тэр дундаа германууд бол түнтийтлээ улайгаад л байгаад байна. Тэгж хашгичаад уйлаад орилоод байна гэж бараг байхгүй. Сэтгэл хөдлөлөө их бага гаргадаг. Жаахан хүйтэн талдаа хүмүүс. Нэг их дотно биш бол тэврээд үнсээд байна гэж байхгүй. Их үсрээд л тохойнд хүрнэ. Германчуудын дэргэд Испани, Францчууд их нялуун хүмүүс байна лээ. Испаничууд их үнсэлцэнэ бас тэврэлцэнэ. Жирийн эрэгтэй найз эмэгтэй найзыгаа ч тэвэрч хацар дээр нь үнсэж мэндэлдэг. Хараад зүгээр найзууд эсвэл хосууд гэдгийг нь ялгахад хэцүү. Италичуудыг бол сайн мэдэхгүй байна. Швейцарчууд болон австричууд бол германчуудын дэргэд илүү тансаглах дуртай хүмүүс шиг санагдсан. Ганган хувцаслаж үнэтэй машин унадаг. Харин германчууд барагтай л бол үнэтэй машин унадаггүй, үнэтэй хувцас хэрэглэл хэрэглэдэггүй. Тийм болоод л тэднийг нарийн, бас цаг нарийн барьдаг гэж дэвэн дэлхийд алдаршуулсан байх. Харин өсвөр насны залуучууд бол нүүрээ будаж гангалдаг юм байна лээ. Цаг барихийн хувьд ганц герман ч гэлтгүй өндөр хөгжилтэй, амьдралын маш хурдтай ритмээр амьдардаг бүх оронд байдаг зүйл бололтой. Гэхдээ испаничууд бол харин цаг барих тал дээр маруухан нөхдүүд байна лээ.

Германд аялахаар болвол

Хэрвээ германд хагас бүтэн сайны өдрүүдээр аялахаар шийдсэн бол хамгийн түрүүнд шийдэх ёстой асуудал бол юугаар явах вэ? юм. Хэрвээ вагоноор явах бол явах өдрөөсөө болж өгвөл долоогоос 2 долоо хоногийн өмнө билетээ захиалбал зүгээр. Учир нь зарим өдрүүдэд зарим цагт хямдрал зарласан байдаг бөгөөд (ихэвчлэн хагас бүтэн сайнд эсвэл пүрэв, баасан гаригуудад) тийм хямдралтай билетүүд нь хурдан дуусчихдаг. Хэрвээ байнга вагоноор явах шаардлагатай байдаг бол 25%-50% хямдралын вагоны карттай худалдаж авбал явах тоолондоо билетний үнээсээ хасуулаад болно гэсэн үг юм. Мөн хагас бүтэн сайнаар группээрээ явбал илүү хямдралтай байдаг ба 5 хүн нийлээд 1 билет аваад мөн хямд үнээр явчих боломжтой байдаг. Хэрвээ цуг явах хүн олдохгүй байвал нэтэд зар тавиад мөн тэр өдөр цуг явах хүсэлтэй хүмүүстэй цуг нийлээд явчих боломжтой.
Өөр нэг боломж нь www.mitfahrgelegenheit.de юм. Энд машинтай хүмүүс өөр хотууд болон өөр улсууд руу машинаараа явах бол хэзээ явах, хэдэн цагт явахаа зар болгон бичээд тавьдаг сайт юм. Энэ нь үндсэндээ машинаараа ганцаараа явах бол бензиний үнэ өндөр тусах учраас мөн тэр зүг рүү явах хүмүүстэй хамтарч замынхаа зардлынхаа мөнгийг хуваагаад явчдаг нэг арга юм. Ингэж явах нь хэн хэндээ ашигтай байдаг. Тухайлбал, өөр нэг германы хот руу вагоноор явбал 35-90 евро болдог бол машинаар ингэж хамтарч явах 10-30 евро л болдог юм. Би ингэж нэг удаа явж үзсэн. Айх аюул бол байхгүй. Энд хууль дүрэм чанга, хүмүүс нь хуулиа яс дагадаг болохоор янз бүрийн аюул, хулгай дээрмийн талаар айлтгүй. Мөн ингэж ойр орчмын европын орнууд руу ч хямд үнээр аялах боломжтой.
Маш чухал нэг зүйл бол пасспорт. Нэг их тэгж сүртэй шалгаад сүйд болдоггүй л юм байна лээ. Гэхдээ авч явахад илүүдэхгүй.
Өөр нэг анхаарах зүйл, богино хугацаагаар аялах бол нэг их олон хэрэгтэй хэрэггүй зүйл авч явах хэрэггүй. Энд хүн хувцаслахдаа яг сонгино шиг л хувцаслахад болно. Бороо орж байснаа гэнэт нар гараад тэгээд салхи үлээгээд л. Нэг тийм урьдчилан хэлэхийн аргагүй цаг агаартай болохоор бороо ороход ч бэлэн, нар гарахад ч бэлэн тийм маягаар л хувцаслах хэрэгтэй. Тодруулбал, нэг футболка, гадуур нь нэг нимгэн цамц, тэгээд нэг арай зузаахан цамц эсвэл борооны цув, зонтик, хөлд маш эвтэйхэн намхан гутал, давуун өмд. Тэгээд нэг хөнгөхөн нуруунд эвтэйхэн үүргэвч, нарны шил, нарны малгай. Гэхдээ мэдээж урьдчилан цаг агаарын мэдээг мэдчихсэн байхад илүүдэхгүй.
Идэх зүйлээ өөрөө бэлдэж байх нь ямар ч тохиолдолд тун хямд шийдэл болно. Гэхдээ хөнгөхөн хачиртай талх, гамбургерийг аль ч хотод олж болно. Гэхдээ том хотуудад хоол хүнс нь бас л үнэтэй л байдаг юм байна лээ. Бас хүнсний дэлгүүрээс илүүтэйгээр хувцас, гутал, үнэт эдлэлийн дэлгүүрүүд л голчлон хотын төвд төвлөрсөн байдаг болохоор бас л амаргүй. Бас өөртөө үйлчилдэг кафе, хоолны газрууд нь илүү хямд байдаг. Харин өөрөө бас аяга тавгаа хураах ёстой байдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ресторан бол угаасаа тоймгүй үнэтэйгээс гадна үйлчлэгчид нь заавал цайны мөнгө өгөх дүрэмтэй байдаг. Өгөхгүй ч байж болдог ч гэсэн дор хаяж авсан зүйлийнхээ үнийн 10%-тай тэнцэх мөнгийг үйлчлэгт нь өгөх хэрэгтэй байдаг юм гэсэн. Жишээлбэл, таны авсан зүйлийн үнэ 13 евро болсон бол 1 евро орчим мөнгийг үйлчлүүлэгчид нь цайны мөнгө болгож өгнө гэсэн үг. Би ресторанд орж хоол идээд сүйд болсон зүйлгүй ч нэг удаа ангиараа нэг жирийн нэг ресторанд ороход хоолнууд нь дандаа 7-10 орчим евроны үнэтэй байсан. Зэрэглэл нь ахих тусам хоол нь үнэтэй болдгоос гадна энд манайхан шиг нэг цай, нэг таваг хоол аваад л болчихдоггүй. Эхлээд Vorspeise буюу хоол хүлээж байхдаа идэх салад ч юмуу нэг хөнгөн зууш, дараа нь Hauptgericht буюу үндсэн хоол тэгээд десерт буюу амттан гэсэн дарааллаар иддэг. Тэд нарынх нь үнэ нь нийлээд хамгийн багаар л бол нэг хүнд 30 евро орчим болно. Үнэтэй ресторанд бол 100 орчим болдог гэсэн. Аймаар байгаа биз. Харин энгийн цайны газарт хамгийн хямдаар бол 4 орчим евронд хооллоно. Хэрвээ өөрөө хүнсээ бэлдвэл үүнээс ч хямдаар хооллоно.
Бас нэг баярламаар зүйл нь юу гэвэл хэрвээ та энэ улсад эсвэл европын холбооны аль нэг улсад оюутан байвал бараг бүх зүйлд хямдралтай үйлчлүүлнэ. Автобус унаа, үзвэр, кино театр, музей, номын сан, спорт заал, секц дугуйлан, тэр байтугай зарим шаардлагатай ном, програм хангамжийг ч илүү хямдаар авах эрхтэй. Бараг тал үнээр шахуу хямд үйлчлүүлдэг юм байна лээ. Бараг бүхий л европын орнуудад оюутнууд нь хямд үнээр үйлчлүүлэх эрхтэй олон газрууд байдаг. Ганц германд ч биш шүү! Жишээ нь, би Парисын Луврын музейг үнэгүй үзсэн гээд бод доо!!! Энэ үнэхээр сайхан, тийм биш гэж үү?!
За тэгээд монгол орон минь энэ харанхуй, бас ядуу байдлаасаа гарч их зүйл мэдэж, эндхийн хүмүүсийн нэгэн адил аялж зугаалж чаддаг боломжтой болоосой гэж миний зүгээс чин сэтгэлээсээ хүсч байна.
Хэрвээ асуух зүйл байвал бичиж байвал их баярлана. Би чадах чинээгээрээ хариулахыг хичээнэ.

Германд хог, хаягдлаа ангилж хаядаг

Германд маш олон үйлдвэрүүд байдгаас болж маш их хог хаягдал гарч үүнээс үүдэн бохирдол ихтэй орны тоонд ордог юм гэсэн. Иймд германчууд хог хаягдлын хэмжээг багасгахын тулд хогийг аль болох дахин боловсруулж байхаар шийдэж л дээ. Иймээс германд хогийг 4 ангилж хаядаг: Paper (Papier), Biotonne, Restmülltonne мөн пластмасан хог. Papier гэсэн хогийн сав нь ногоон өнгөтэй байх ба картон болон цаасан хогийг хаядаг. Миний сонссоноор цаасан хогийг жигнэж үзээд тодорхой мөнгө төлж авдаг юм гэсэн. Цаасан хогонд чинь мөнгө төлнө гэсэн үг л дээ.
Biotonne бол био буюу хүнсний гаралтай хог хаягдал юм. Жишээ нь хоол хүнсний үлдэгдэл, цайны шаар, хогийн ургамал зэрэг хогийг хаядаг. Ийм хог хаягдлын хогийн сав нь бор өнгөтэй байдаг.
Пластмасан хог хаягдалд ундааны пиавр сав, шил, лааз, тетрапак сав, гялгар уут, сав зэрэг ордог. Гэхдээ уух зүйл буюу шингэн зүйлийг хоосолж байж хаях ёстой байдаг. Энэ төрлийн хогийг мөн жигнэж худалдаж авдаг бөгөөд үйлдвэрлэлд дахин ашигладаг.
Restmülltonne бол дээрх 3 ангилалын алинд ч орохгүй хаягдлыг хэлнэ. Жишээлбэл, ийм хаягтай хогийн саванд хүүхдийн живх, косметкний хэрэглэсэн хөвөн, хуучин хувцас, гутал гээд янз бүрийн хог хаягдлыг хаядаг бөгөөд ийм хогийн сав нь хар өнгөтэй байдаг.
Иймд хэрвээ германд хогоо хаях шаардлага гарвал ямар хогийг хаяна гэж заасан байна тэр ангилалын хогийн саванд хаяж байх нь тун зүгээр шүү.
Бас пластмасан савтай холбоотой нэг анхаарах зүйл бий. Энд зарим ундаа, уух зүйлийн сав нь Pfand гэдэг зүйлтэй байдаг. Энэ нь юу вэ гэхээр тухайн савны үнэ юм. Тухайлбал та дэлгүүрээс Кола худалдаж авлаа гэхэд тухайн ундааны үнээс чинь гадна Pfand гэсэн нэмэлт 15-аас 25 центийг нэмж авах болно. Энэ нь тухайн ундааны чинь савны үнэ бөгөөд ундаагаа уусныхаа дараа савыг нь дэлгүүрт нь буцааж өгснөөр энэ мөнгөө буцааж авна гэсэн үг юм. Иймд ундаа авах бол ийм бичиг байгаа эсэхийг сайн анхаарах хэрэгтэй. Ихэнхдээ ийм сав нь дээрээ ундааны шилнүүдийн зурагтай байдаг. Хэрвээ та ийм савыг зүгээр л хогийн саванд хаячихвал 25 центээ хогийн саванд хаяж байна гэсэн үг юм. Гэхдээ миний анзаарснаар ихэнх Pfand-тай савнууд нь Коланы төрлийн ундаанууд (лаазтай болон пиавр сав аль аль нь), газтай ундаанууд, цэвэр уснууд байдаг. Харин жүүснүүд ихэнхдээ Pfand-гүй байдаг.
Бас нэг анхаарах зүйл нь шилэн сав юм. Миний нэг сонссоноор шилэн савыг үйлдвэрүүд мөн худалдаж авдаг бөгөөд шилийг тунгалаг буюу цагаан, ногоон, бор шил гэж 3 ангилан худалдаж авдаг гэж сонссон. Гэхдээ чухам хаана яаж авдгийг сайн мэдэхгүй байна. Иймээс шилэн савнуудаа цуглуулаад байхад гэмгүй.

Zürich, Luzern хотуудаар аялсан нэг өдөр

Өчигдөр буюу 2010-09-04-нд би Швейцарын хамгийн том хот болох Zürich болон Luzern гэдэг хотуудад очоод ирлээ. Тэгээд энэ талаарх тэмдэглэлээ бичиж сууна.
Манай автобус өглөө 8 цагт Freiburg-н KonzertHaus урдаас хөдлөв. Нийт 45 зорчигчтой(2 нь Goethe-Institut-н Zivis бусад нь Goethe-Institut сураглцагч) хөдөлсөн автобус өглөөний 10 цагт Luzern хотод ирэв. Тэнд бид 2 цагийн турш хотоор аялж, дэлгүүр хэсч, зураг авч 12 цагт Zürich хотын зүг явцгаалаа. Харамсалтай нь Zürich хот руу очих замд зам засч байснаас болж түгжрэл үүсч биднийг төлөвлөсөн цагаас 45 минутаар хоцроов. Ингээд бид өдрийн 2 цаг 15 минутанд Zürich хотод ирцгээсэн юм. Zürich хотоор оройн 5 цаг хүртэл дэмий тэнэсний эцэст буцаад Freiburg хот руугаа явцгаалаа. Ингээд Zürich болон Luzern нь миний үзсэн 5 дах болон 6 дахь европын хотууд болов.
Zürich том хот болохоор энд миний зөвхөн нэрийг нь л сонсч байсан алдартай брэндийн дэлгүүрүүд бүгд байна. Мань мэт бол амаа ангайгаад шүлсээ гоожуулаад зогсохоос илүүг хийж чадах биш. Бас тэр Ferrari, Porsche, Kadillac гээд л тэр үнэтэй машинууд чинь хотоор нэг хөлхөлдөж байгаа юм чинь. Тэнд амьдардаг хүмүүс үнэхээр тансаг амьдарч байна даа. Үнэтэй ресторанд хооллоод 500-с дээш евроны үнэтэй брендийн хувцас өмсөөд, алтан цаг зүүгээд, хэдэн сая евроны үнэтэй хаусд амьдраад л. Үнэхээр тансаг. Тэнд шоколадны дэлгүүр зөндөө байсан. Тэнд нэг шоколад 20-30 евроны үнэтэй гээд бод доо. Амсаж үзмээр л байсан ч даанч дэндүү үнэтэй.
Миний одоогоор очиж үзсэн европын бүх хотууд 100-с дээш жил болсон хуучны барилгуудаас гадна орчин үеийн барилгуудаа өдий хүртэл хадгалсаар байгаа нь үнэхээр сайхан санагдсан. Хуучны гудамжууд, барилгууд нь бүх хотод ижил загвартай байгаа нь хэдий өөр хотууд ч гэсэн бүгд түүхийн хувьд хоорондоо холбоотой гэдгийг илтгэнэ.
Хоёр жилийн өмнө өөрийн гэсэн laptop-той болно гэдэг мөрөөдөл байсан ч жилийн өмнө өөрийн гэсэн laptop-той болсон минь бас л нэг баяр хөөр байсан билээ. Миний хувьд ганцхан жилийн өмнө зүгээр л мөрөөдөл байсан зүйлийг Герман орны ард түмний тусламжтайгаар бодит болгосонд тэдэнд үнэхээр баярлахаас аргагүй. Ганцхан жилийн өмнө гадаадад сурна гэдэг зүгээр л мөрөөдөл байсан бол өнөөдөр би 5 тивийн орнуудын оюутан залуустай мөр зэрэгцэн суралцаж байна. Ганцхан жилийн өмнө Парис гэдэг хотод очиж үзнэ гэдэг зөвхөн зүүд л байсан бол өнөөдөр би богинохон ч гэсэн хугацаанд Парис хотыг үзчихсэн байна. Ингээд дараа нь европ тивийг улам ихээр нээж улам их зүйл сурч мэдэн алхам алхамаар амжилтын шатаар дээшээ өгсөж яваа минь ямар их аз жаргал гэдгийг үгээр хэлэхийн аргагүй. Миний амьдралын өмнө энэ том боломжийг нээж өгсөн, намайг дэмждэг бүх хүмүүст талархаад баршгүй.
Гэхдээ бас миний монголын ард түмэн тэр сайхан цэнхэр тэнгэр, уудам тал дээрээ ямар өчүүхэн бас харанхуй амьдарч байна даа гэж бодогдож байсныг нуух юун. Маш олон зүйл дээр тийм бодол төрж байна. Жишээ нь, энд бүх хүмүүс аялдаг. Оюутан сурагчид, хөгшин залуу, баян ядуу гэхгүй бүх европчууд өөрийн бэл бэнчинд тохируулан амралт бүрээрээ аялдаг. Тэд амьдралынхаа зав чөлөөтэй цаг бүрийг ямар нэг өөрийн хийх дуртай зүйлийг хийж, шинэ зүйл мэдэхийн төлөө өнгөрөөдөг. Тэгэхэд бидний монголчуудын хэд нь амралт бүрээрээ аялж чаддаг билээ. Бидэнд чөлөө цагаа өнгөрөөчих газар хичнээн байдаг билээ? Ядаж бидэнд зуныхаа амралтаараа монголынхоо газар нутгаар аялчих боломж хэд гардаг билээ?
Бас өөр нэг зүйл нь монголын тухай мэдээлэл интернэтэд ч тэр ном сонин сэтгүүлээс ч тэр дэндүү ховор олдох юмаа. Энд зүгээр л нэг газрын нэр уул ус юу ч байсан бичээд хайхад мэдээлэл хар түмээрээ олдож байхад монголын тухай хайхад цөөн хэдэн л тоотой сайтууд олдох юм. Яагаад бид гадныхны мэдээллийг орчуулан сайтдаа тавьдаг хирнээ монголынхоо тухай мэдээллийг ийм бага бичиж тавьдаг юм болоо? Бид дэвэн дэлхийн тухай ихийг мэддэгүймаа гэхэд монголынхоо тухай ихийг мэддэг баймаар байна шүү дээ. Жишээ нь, америкийн анхны ерөнхийлөгчийн тухай ч юмуу дунд сургуулийн сурагчаас асуухад лав л олонх нь хэлнэ дээ. Гэтэл монголын анхны ерөнхийлөгч хэн байсныг мэддэггүй дунд сургуулийн сурагч байж л байна. Хүмүүсээ, бид монгол монгол гэж цээжээ балбадаг хирнээ яагаад монголынхоо тухай ийм багыг мэднэ вэ. Саяхан надаас нэг герман хэлний багш монголын хамгийн өндөр уулыг асуухад би хариулж чадаагүй. Би энэ тухай огт мэддэггүйдээ ичсэн. Бид монголын түүх домог, уул усны домог, бөөгийн шашин, морин хуурь, уртын дуу гээд монголын гэсэн тодотголтой бүх зүйлийн талаар бичиж хүмүүст мэдээлэл өгөх хэрэгтэй. Мөн монголоос гадаадад гарсан олон хүмүүс байдаг хирнээ яагаад бусад тэнд очихоор бэлдэж буй нэгэндээ тэнд амьдрал ямар байдаг, юунд анхаарах хэрэгтэй, юу авч явах хэрэгтэй, юу хэрэггүй гээд зөвлөгөө өгдөггүй вэ. Нэтээс аль нэг улсын тухай хотын тухай хайхад цаг агаар, ямар хувцас, юу хэрэгтэй хэрэггүй гээд өчнөөн зөвлөгөө байдаг ч тэр нь монгол хүн монгол хүндээ зөвлөхтэй яаж адил байх билээ. Тэгээд мэдээж тэр мэдээлэл нь англи юмуу ямар нэг гадаад хэл дээр л байдаг. Тийм болохоор гадаадад байгаа хүмүүс тэр орон руу аялалаар, сурахаар аялахаар явж байгаа хүмүүстээ санаа авахаар зүйлүүдийг бичиж байгаасай гэж хүсч байна.
Тийм учраас миний нэгэн адил гадаад орноор тэр тусмаа европ тивд сурахаар ирэх гэж буй оюутан залууст зарим нэг зөвлөгөөг миний зүгээс өгөх хэрэгтэй байх гэж санагдлаа. Энд хоол идэхээс авахуулаад автобус унаа, дэлгүүр, хүмүүсийн зан араншин, соёл иргэншил, цаг агаар, техник технологи гээд маш олон зүйл бидний монгол орноос маш их ялгаатай. Харамсалтай нь бидний олонх нь үүнд ямар ч бэлтгэлгүй ирдэг. Эсвэл зүгээр л энд тэндээс дам сонссон тун бага мэдээлэл, төсөөлөлтэй л ирдэг. Ийм учраас зарим нэг хүмүүст хэрэгтэй гэж бодсон зүйлүүдийнхээ талаар бичиж байхаар шийдлээ.

Францын Страссбург хотод 2 хоног буддын шашитнуудын хичээлд суулаа

Би өнөөдөр өөртөө нэг гар утас худалдаж авлаа. Бүтэн цаг гаран эргэлдэж эргэлдэж NOKIA 5230 гэсэн маркийн мөнгөлөг саарал утас худалдаж авав. Гэхдээ бас утас авахаасаа өмнө нэлээн хэд хоног дэлгүүр хэссэн. Тэгээд хамгийн боломжийн үнэтэй дэлгүүрийг нь сонгоод ирж байгаа нь тэр. Тэгээд 2-3 утсан дээр эргэлдээд л яах вэ гээд л бодоод зогсоод л байлаа. Энд хамгийн хямд утас нь 89 euro үнэтэй байлаа. Тэр утас нь мөн Nokia бөгөөд миний хулгайд алддаг утастай төстэй загварын утас байлаа. Бас touchpad-тай утаснууд нь 110-550 euro орчим үнэтэй байлаа. Загвар, үйлдвэр, үзүүлэлтээсээ шалтгаалаад янз бүрийн үнэтэй Samsung, Nokia, Sony Ericsson, LG гэсэн фирмийн утаснууд байв. LG, Samsung 2 нь Nokia-гаа бодвол арай хямд үнэтэй бас өнгө, дизайн нь илүү байв. Жишээ нь намайг эргэлзүүлэхэд хүргэсэн утас бол Samsung фирмийн мөн мэдрэгчтэй дэлгэцтэй, 3.2 megapixel camera-тай гар утас байсан бөгөөд 119 euro үнэтэй байв. Мөн Sony Ericson walkman дэлгэгддэг утас 129 euro байсан. Харин миний авсан утас бол 149 euro үнэтэй 2 megapixel camera-тай, touchpad screen-тай утас юм. Тэгээд л гайхаад л эргэлзээд зогсоод байлаа. Тэгсэн худалдагч нь хүрч ирээд “та юу сонирхосон юм, юу авахаа сайн мэдэхгүй байна уу” гэж асуулаа. Тэгэхээр нь “энэ утаснууд memory card-тай юу” гэж асуулаа. “Хийж болно. Гэхдээ тэр нь тусдаа үнэтэй. Та тусад нь мөнгө төлж авах хэрэгтэй. Утастай цуг ирэхгүй” гэж байна. Тэгэхээр нь утаснуудын тагийг онгойлгож үзэв. Аль улсад үйлдвэрлэснийг нь харах гэж. Тэгсэн Samsung болон LG утаснууд бүгд солонгост үйлдвэрлэгдсэн харин Nokia унгарт үйлдвэрлэгдсэн байв. Тэгээд бодож бодож нэгэнт Европт ирсэн юм чинь Европд үйлдвэрлэгдсэн утас авсан нь дээр гэж бодоод үнэ нь хэдий 30 euro зөрүүтэй байсан ч Nokia-гаа л авлаа. Энэ утастайгаа удаан найзлах байхаа гэж бодож байна. Хар саарал ба мөнгөлөг саарал 2 янзын өнгөтэй байна. Мөнгөлөг саарал өнгөтэйг нь авлаа. Дандаа л хар өнгөтэйг авдаг юм чинь энэ удаа арай өөр өнгөтэйг авч байгаа нь тэр. Хэдийгээр худалдагч нь memory card цуг ирдэггүй гэсэн боловч утас нь дотроо 2 GB memory card-тай юм байна. Бас тус дэлгүүрээс өгсөн урамшууллын дагуу интернэтэд үнэгүй орох эрхтэй юм гэсэн. Гэхдээ би тэрийг нь яаж тохируулахыг сайн мэдэхгүй л байна. Эндээс урьдчилсан төлбөрт дугаар авахдаа пасспорттайгаа ирэх шаардлагатай гэсэн. Утасных нь хайрцагийг онгойлгож үзсэн чинь дотор нь мэдээж цэнэглэгч, чихэвч, гарын авлага, бас гар утсаа машин дотроо бэхлэхэд зориулсан тавиур, интэрнэтэд орж 10 euro дотор дуу татах эрх энэ тэр гэсэн юмнууд байлаа. Харамсалтай нь бүх юм нь герман хэл дээр юмаа. Ер нь хурдан герман хэл сурахгүй бол хаа сайгүй германаар бичсэн юм болгоныг толь бичигээ гаргаж ирж уншаад явна гэж бүтэхгүй хэрэг. Дэлгүүрт зарагдаж байгаа бүх бараа герман хэл дээр. Юу ч гэж байгаам бүү мэд. Зөндөө олон янз, бүгд германаар болохоор аль нь ч ямар ялгаатай гэж байгаа юм бүү ч мэд. Харж байгаад л хамгийн хямдыг нь авч байгаам чинь. Харин тэгж авч байгаа нь талх авахдаа алдаа гаргасан байна лээ. Дутуу болгосон, шарж идэх учиртай талхыг мэдэхгүй авчихсан чинь идээд үзсэн нэг л гашуун сонин амттай байгаад байхаар нь гайхаад уншаад байсан чинь шарж иддэг талх байдаг юм даа. Тэгэхээр нь шараад үзсэн чинь зүгээр амттай болчихож байгаам. Энэ мэт хөглөж л байна даа.

Энд нэг сайхан юм нь хоол хийнэ гэдэг тийм ч их хүнд асуудал биш юм байна. Бүх хоолонд зориулсан махыг янз бүрээр нь хэрчээд амтлаад төдөн хүний порц гээд бичээд савлаад зардаг юм байна. Тахианы, загасны, гахайны, үхрийн хонины, бас банш шиг юмнууд ч байна. Тэр байтугай пизза хүртэл байна гээч. Зүгээр л шарах шүгээндээ хийгээд 10 мин болгоод тэгээд л пизза бэлэн. Би нэг тийм пизза өнөөдөр авсан. Ид шидийг нь удахгүй үзнээ.

Хоол ер нь л үнэтэй байна. Дундаж кафены 1 таваг хоол 4 - 7 euro орчим, ресторанд бол 12-20 орчим euro, зарим өндөр зэрэглэлийн ресторанд бараг 100 орчим euro болдог гэсэн. Тэгэхээр тэр хагас бэлэн бүтээгдэхүүн аваад өөрөө хийгээд идэх нь миний махан тооцоогоор бол лав долоон хоногт 10 euro орчимоор хямд тусна. Гэхдээ хоолнууд нь ер нь л нэг их сайхан гээд хэлчихмээр лав бишээ. Би өчигдөр, уржигдар Францд очиж Америк, Итали, Герман, Австри, Франц орнуудын хүмүүстэй цуг хооллосон. Нэг л хачин зутан шиг л юм идээд байх юм. Адуунд өгдөг овъёос ч билүү тэр юмыг ямар ч их иддэг юм. Нэг л усанд чанасан төмс энэ тэр гэсэн хачин юм л идээд байхын. Хамгийн эхний өдөр идсэн шөл нь харин их амттай байсан. Бороколлитой зутан шөл байхаа. Би тэгж таамаглаж байна. Их гоё амттай байсан. Тэрнээс хойш идсэн юмнууд нэг л бишээ. Талх нь их олон янз бас их гоё амттай. Хоолныхоо дараа заавал нэг амттан иддэг юм байна лээ. Миний очсон тосгон их жижигхэн би 40 мин орчим яваад нэг захаас нөгөө зах хүрчихэж байна лээ. Ямар ч дэлгүүр байгаагүй гээч. Нээх уйтгартай, бүүдгэр, сэрүүхэн. Ганцаардсан гэж жигтэйхэн. Шал дэмий ирлээ дээ гэж бодсон. Гэхдээ яахав дээ. Ээжийн хэлснээр хүний нутаг сайхан ч цаанаа л хүний нутгийн үнэр үнэртээд л байдаг юм даа гээд байсан. Үнэн байна лээ шүү. Хичнээн тохитой, сайхан цэцэрлэгтэй, амар тайван, өндөр хөгжилтэй газар ч гэсэн цаанаа л нэг хүйтэн. Гадаа гарахад ч байшин дотор ч нэг л сэрүүхэн. Хүмүүс нь ч ихэмсэг, хүйтэн, хөндий. Худлаа л нүүрэн дээрээ инээгээд сайнуу энэ тэр гээд мэндлээд байхаас биш цаанаа л нэг хөндий. Тэр байтугай манай хажуу өрөөний монгол эгч ч гэсэн бас л нэг хүйтэн, герман зантай. Байрны эзэн хатагтайтай л мэндэлж, ганц хоёр үг солихоос биш надтай юм бараг ярьдаггүй. Би ч нэг их яриад байя гэж боддоггүй. Бодлоо хуваалцах ч хүн олдохгүй. Би ч удахгүй герман зантай болно байх дөө.

Францчууд их хямсгар, ихэмсэг хүмүүс байна лээ. Хажууд нь байхаар надаас муухай үнэр үнэртээд байгаам болуу гэж өөрийн эрхгүй бодогдохоор тийм хүмүүс байна лээ. Kkk. Гэхдээ үнэн шүү. Хэтрүүлсэн ч юм биш. Хөгшин аавын хэлснээр Италичуудаас Германчууд нь дээр гэж хэлсэн үнэн байна лээ шүү. Яадаг ч байсан тэнд байсан Европ хүмүүс дундаа хамгийн гайгүй зантай хүмүүс нь герман, австри орны хүмүүс байсан. Манай хажуу өрөөнд байсан Австри эмэгтэй явахдаа надад боодолтой Швейцарь чихэр бас нэг Швейцарт 8 сард болох Буддын шашинтнуудад зориулсан хичээлийн хөтөлбөрийн танилцуулга өгсөн. Намайг хэрвээ сонирхвол тэнд очиж суугаарай гэж өгсөн байх л даа. Би л хагас хугас тэгж ойлгосон. Тэр их эелдэг аятайхан эмэгтэй байна лээ. Герман хүмүүс дунд хамгийн эелдэг тусархаг хүн нь манай байрны эзэн хатагтай байсан. Надад үргэлж сайн хандаж байсан. Хаа очиж их найрсаг зантай герман эмэгтэй байна лээ.

Бас эцэст нь хэлэхэд, монголоос германд ирэх гэж байгаа бол биеийн шингэн саван, биеийн тос, үсний тос, гель энэ тэр битгий авчраарай. Би өнөөдөр ердөө 40 центээр биеийн шингэн саван авсан. Монголд ч ийм хямдхан байдаггүй шд. Энд биеийн тос, шингэн саван, гар нүүрийн саван энэ тэр бүх юм есөн жороороо л байдаг юм байна. Үнэ нь ч янз бүр. Гэхдээ яг ямар ялгаатайг одоохондоо олж мэдээгүй л байна. Харин үсний шампунь Head and Shoulders 200 граммтай нь 3.70 euro байсан. Монголоос ийм үнээр 400 грамттайг авна. Шампунь, бие угаадаг порлон, оймс, шархны лент энэ тэр авчрах хэрэгтэй. Энд хамгийн хямд шархны лент 2.57 euro байна. Хамгийн хямд оймс 3 euro байна. Бие угаагч порлон хамгийн хямд нь 1 euro байна. Харин дээр хэлсэнчлэн гар утас, компьютер зэрэг электрон бараа бараг нэг их ялгаагүй үнэтэй байна. Энд хамгийн үнэтэй laptop 1000 орчим euro үнэтэй, хамгийн хямд нь барагцаагаар 280 - 300 орчим euro байна. Хамгийн хямд laptop компьютер Lenovo байсан. Sony илүү үнэтэй. Sony laptop бол монголд бараг л 2 сая орчим байдаг даа, миний санаж байгаагаар. Бараг л тэр орчим багцааны л үнэтэй байна. Миний авсан гар утсыг миний санаж байгаагаар монголоос авбал 300-400.000 орчим болох байсан шиг санаж байна. Тэгэхээр бас харьцангуй боломжийн үнэтэй байна гэсэн үг л дээ. Энд автобус, метро нь үнэтэй. 1 чиглэлд 1 удаа суухад 2 euro 10 цент. Харин 1 сар аль ч чиглэлд хэдэн ч удаа явах боломжтой билет авбал 47 euro байдаг. Үнэтэй л байгаа биз. Гэхдээ өдөрт 2 талдаа 4 euro 20 цент төлж байснаас хямд л даа.

Одоогоор сонин сайхан гэвэл нэг иймэрхүү л байна. Миний байгаа хот их сайхан хот юм гэнээ. Үзэх харах юм ихтэй. Гэхдээ би энүүхэн тойрог дотроо л будилаад явж байгаа болохоор одоогоор нэг их үзэж хараад сүйд болсон юм байхгүй л байна. Бас мөнгөө бодолцохгүй бол болохгүй. Дөнгөж эхлээд л хамаг мөнгөө барчихвал үлдсэн хугацаандаа юугаа идэж өнгөрөөнөө. Ямар ч байсан эхний сардаа энэ байдалтайгаа танилцчихаад, цагийн зөрүү гэдэг юмнаас гарчихаад, мөнгөө яаж ухаантай зарцуулахаа мэдсэнийхээ дараа тэнэх ажилдаа орноо. Kkkk. Би ерөөсөө энэ цагийн зөрүүнээс гарахгүй байнаа. Унтаад л байдаг унтаад л байдаг. Нойр ханадаггүй. Явж байгаад л нэг харахаар л орой болчихсон. Нэг харахаар л өглөө болчихсон байх юм. Хэдэн цаг болоод байгааг ч ерөөсөө мэдэхгүй. Цагийн баримжаа тэр чигтээ алдагдчихсан. Ямар ч л байсан өглөө нэг юм хичээлээсээ хоцролгүй сэрчихээд байгаамаа. Тэрнээс цаашихыг одоо болтол сайн зохицуулж чадахгүй л байна. Цагаа зохицуулж чадахгүй байгаа болохоор даалгавраа л нэг осолдохгүй хийгээд тэрнээс өөр зүйл хийж амжихгүй л байгаад байх юм.

Германд хөл тавьсан анхны өдөр

Энэ өдрийн тухай дурсамж мартагдаж алга болохоос өмнө бичиж үлдээе гэж бодлоо. Дараа нь энэ үед юу мэдэрч, юу бодож байснаа нэг нэгэнгүй санахгүй байж магадгүй юм.
Миний хувьд өмнө нь Эрээн хот руу л явж байснаас өөрөөр хилийн дээс алхаж үзээгүй, онгоцонд ч сууж үзээгүй нэгэн билээ. Гэхдээ энэ 2010 он миний хувьд их аз гийсэн жил болж, энэ жил би Европд магистрт суралцах хоёр томоохон олон улсын хэмжээний тэтгэлэгт тэнцсэн юм. 22 сарын хугацаатай Европын Холбооны Тэтгэлэг болох Erasmus Mundus хөтөлбөрөөр Италийн Тренто хотод тэтгэлэгтэй сурах эрх, мөн Герман Улсын засгийн газрын тэтгэлгээр германд герман хэлний курсд сураад магистрт сурах тэтгэлэгт тэнцсэн юм. Ингэж надад бүхий л соёл шинжлэх ухааны өлгий нутаг болсон Европ тивд хөл тавих алтан боломж олдсон юм.
Хэдийгээр би 2 тэтгэлэгт тэнцсэн ч заавал аль нэгийг нь сонгох хэрэгтэй байсан болохоор германыг сонгосон. Ер нь бол анхнаасаа л хоёуланд нь тэнцвэл германыг нь сонгоно доо гэж бодож байсан юм. Тэгээд тэр бодлоороо германаа л сонгосон. Erasmus Mundus тэтгэлгийн хувьд миний оронд явах болсон хүн нь монголоос байгаасай л гэж хүсч байна. Нэг ч гэсэн монгол хүн сайн явбал эх орны минь нэр хүнд, бас нэг монгол айлын амьдрал сайн явнаа гэсэн үг шүү дээ.
Миний герман хэлний курс 2010 оны 5 дугаар сарын 31-д эхэлж байсан ч визний болон бас бус асуудлаас болоод хугаацаанаасаа хоцорч 2010 оны 6 дугаар сарын 6-д явах онгоцны билетийг 3 удаа солиулж байж худалдаж аваад германыг зорьсон доо.
Урьд нь онгоцны буудал дээрээс хүн гаргаж өгөхдөө “би нэг ингээд чирдэг чимодан чирээд онгоцны буудлаас гаргуулаад л явах юмсан” гээд л боддог байж билээ. Гэхдээ тэр мөрөөдөл маань биелэсэн ч бодсон шиг сайхан байсангүй ээ. Гаалиар ороод ганцаараа ороод л явахад өөрийн эрхгүй хоолой зангираад, нулимс гоожих гээд байдаг юм байна лээ. Ингээд л гэрийнхнийгээ дахиад мөд харахгүй, энэнээс цаашаа би гэдэг хүн өөрийгөө л тэжээгээд аваад явах тэр зам эхэлж байна даа гэж бодогдоод, нэг л их ганцаардаад эвгүй байсан. Намайг юу хүлээж байгаа, ямар орчин хүлээж байгаа, ямар амьдрал хүлээж байгаа талаар ямар ч төсөөлөлгүй тэгээд л ганцаараа явах ёстой замаараа явж эхэлж байгаа юм даа.
Онгоцонд суухын өмнө гар тээшээ шалгуулахад заавал laptop, гар утас, зөөврийн хард диск энэ тэрийг гаргаж байж шалгуулдаг гээд тэгээд үүргэвчиндээ баахан юм чихчихсэн байсан чинь laptop-оо гаргах гэж нэлээн зүдэрсэн. Арай гэж нэг шалгуултал “наад дотор чинь сэрээ байна. Сэрээгээ гарга” гээд. Нөгөө сэрээг нь хайх ажилдаа орсон. Тэгтэл нэг ширхэг сэрээ цүнхний хажуугаар хийсэн байлаа. Тэрийг нь хурааж аваад “за одоо болсон” гэв. Би хэдэн бичиг баримт, laptop энэ тэрээ буцааж багтаах гэж нэлээн зүдэв. Буцаагаад цахилгааныг нь татах гэсэн бас болдоггүй. Тэгэхээр нь тэр чигт нь онгорхой орхиод declaration гэдэг юмаа бөглөв. Тэгээд нэг юм хүлээлгийн танхимд орвоо хөөрхий... Хамаг хөлс цуваад ядаж байхад нээх олон юм давхарлаад өмсчихсөн, ачаа нь хүнд, бас дээр нь цахилгааныг нь буцааж татах гэж байдгаараа ноцолдоод хөлс гойжоод ёстой нэг хачин царайтай юм... Арай гэж нухаж нухаж нөгөө цүнхнийхээ цахилгааныг татав гэж... Ёоххх. Ингэж нэг юм татах гэж.... гэж бодоод сууж байтал онгоцондоо суух болчихдог юм даа. Тэгээд л үүргэвчиндээ түүртэж ядаад нэг юм онгоцондоо орж суув. Миний суух суудал 16C гэдэг суудал байв. Ингээд л эхнээсээ асуудал өөрөө гараад ирээд байдаг. Нөгөө суудлаа олдоггүй ээ. Тэгээд үйлчлэгчээс нь асууж аваад олж суув. Нөгөө үүргэвчээ дээд талын тавиурт нь тавих гээд үүргэвчиндээ цохиулж унах шахав... Тэгсэн нэг хүн над дээр гүйж ирээд надад тусалж нэг юм хийж өгөв. Би ч “thank you thank you” гээд л нэг юм суудал дээрээ суугаад “Ёохх.. энэ үүргэвчийг ерөөсөө онгойлгох ч хэрэггүй, бас дээрээс буулгах ч хэрэггүй юм байна” гэж бодож байв. Миний хажууд суусан нэг нөхөр надтайгаа таарсан анх удаа сууж үзэж байгаа бололтой. Хараажаар тэр нь тодорхой байв. Тэрэнтэй 2 эмэгтэй цуг явж байсны нэг нь ээж нь бололтой. Ээжээ би таныг зургийг авъя, та миний зургийг ав гээд л баахан зураг энд тэндээс дараад л байсан. Kkkk. Би бас өөрөө адилхан анх удаа онгоцонд сууж байж дотроо бас “юм үзээгүй юм шиг юун ч инээдтэй юм” гээд л бодож байгаамаа. Удалгүй мань залуу суудлаа солиод ээжийнхээ дэргэд суув. Тэгээд бүх хүмүүс онгоцондоо суусны дараа нэг ч их удалгүй онгоц хурдаа авч удалгүй агаарт хөөрөв. Бие хачин болоод толгой эргээд өөрийн эрхгүй нүдээ анив. Тэгтэл миний ард суусан гурав бас л эвгүйрхсэн бололтой дуу алдаад л нэг эмэгтэй нь “зүгээр зүгээр” гээд л байсан. Удалгүй агаарт хөөрсний дараа онгоц чичирч, толгой эргэхээ болив. Цонхоор хартал үүлэн дээгүүр нисч яваа нь харагдав. Надад онгоц зүгээр л агаарт тогтчихсон юм шиг л сэтгэгдэл төрсөн. Харьцуулах зүйл байхгүй болохоор явж байгааг нь хэлэхэд хэцүү юм билээ.
Тэгээд 6 цаг орчим нисээд удалгүй цагаан хоолойгоор “ Манай онгоц ойролцоогоор 35 минутын дараа Москвагийн нисэх онгоцны буудал дээр бууж 40 минут зогсоно. Москва дээр буух хүмүүст бидэнтэй хамт аялсанд баярлалаа. Дараа дахиж манайхаар үйлчлүүрэй. Манай онгоцны багийнхан та бүхэнд сайн сайхныг хүсч байна. Харин цааш Берлин явах хүмүүс буухдаа ачаагаа болон пасспорт, онгоцны билетээ марталгүй биедээ авч буухыг сануулж байна.” гэдэг юм. Би дотроо ч “Ёохх... Нөгөө бул хар чулууг дээрээсээ буулгах болох нь дээ” л гэж бодож байв. Арай гэж өөрийгөө болон хажууд байсан хүнээ цохиж унагалгүйгээр үүргэвчээ буулгаваа. Бас үүрэх гэж хөөрхөн хөлсөө гоожуулах хэрэг гарна.
Тэгээд л Москва хотын онгоцны буудал дээр буулаа. Анх удаа Орос оронд хөл тавьж байгаа нь тэр. Онгоцноос буугаад л нөгөө хоолой дотуураа яваад пасспорт шалгадаг хэсэг дээр очсон чинь тэнд 2 орос эмэгтэй, 2 орос эрэгтэй хүмүүсээс юм асуугаад л 2 тийш нь хуваагаад л тэнд оч гээд л заагаад байв. Би эхэндээ сайн ойлгохгүй байсан болохоор ахимаг насны орос эмэгтэй дээр очтол надаас “Where are you going, Madam?” гэж орос аялгуугаар асуулаа. Тэгэхээр нь “Berlin” гэлээ. Тэгсэн надад нэг шар цаас өгөөд ийшээ яв гээд заалаа. Тэгсэн нөгөө гар тээшээ дахиад шалгуулах хэрэг гарав. Өө бас нэг юм хэлэхээ мартав. Тэгээд миний шалгуулах ээлж болоход би үүргэвчээ ухалгүйгээр шууд байгаа чигээр нь л аваачаад өгсөн. Нөгөө орос эмэгтэй над руу хараад орсоор нэг юм хэлээд байх юм. Би байгаа байдлаас нь гар утас байгаа юу гэж байна гэж ойлгоод толгой сэгсрэв. Гадуур хувцасаа тайлаад сагсан дээр тавь гэж байгаа бололтой. Гадуур цуваа тайлаад сагсанд нь хийгээд мэдрэгчээр нь шалгуулаад оров. Тэгээд тэр дотуур явж байхдаа Мөнхтуул гэдэг эмэгтэйгээ (аавын 10 жилийн ангийн найз гэсэн) олж аваад дагаад л яваад байлаа. Тэр эгч намайг хараад цуг явсан 2 эмэгтэйдээ “энэ охин урьд нь огт гадаад явж байгаагүй юм гэсэн. Намайг хаа сайгүй дагаад л яваад байна” гэж хэлэв. Миний хувьд очих газартаа л онгоц энэ тэрээсээ хоцролгүй очиж байвал дагаад л явж байсан нь дээр гэж бодоод л дагаад байлаа. Тэгсэн манай онгоцыг дуудаад онгоцондоо 15 хаалгаар орж сууна уу гэж орос, англиар зарлаж эхлэв. Онгоцондоо буцаж суугаад нөгөө аймаар хүнд цүнхээ үйлчлэгч эмэгтэйтэй хамжиж байгаад дээд тавиурт тавив. Дотроо бодсон зүйл бол “дахиж л ийм аймаар хүнд үүргэвч гар тээшинд авч орох хэрэггүй юм байна. Ачаанаасаа хүнд хэсгийг нь чимодандаа хийгээд хөнгөн зүйлсээ гар тээшиндээ хиймээр юм байна. Өөр хол газар аялах хүн байвал гар тээшээ битгий хүнд болгоорой. Зүдрэх юм байна шүү гэж захина даа” гэж бодож суув. Тэгээд цагаан хоолойгоор “бид 2 цаг 30 орчим явж берлинд хүрнэ. Та бүхнийг тухтай аялахыг хүсье” гэж зарлав. Ингээд 2 цаг 40 орчмын дараа Берлиний барааг олж харав. Энэ удаа буухдаа арай жаахан туршлагатай болсон болохоор гэр тээшээ аль болох эвтэйхэн буулгав. Ингээд германд хөл тавилаа даа. Гадаа их дулаахан байв. Үүргэвч хүнд бас дээр нь олон давхар хувцастай болохоор хөлс хувингаар цутгаж эхлэв. Тэгээд биднийг нэг автобус ирж аваад нэг газар аваачаад буулгав. Тэнд ирээд мөн пасспортоо шалгуулаад тамга даруулаад германы хилээр нэвтрэв. Тэнд нэг ачаа хүлээдэг хэсэг дээр ачаагаа хүлээж нэлээн зогсов. Удалгүй ачаанууд эргэлдэж эхлэв. Би тэндээс 2 бөндгөр боодолтой ачаагаа аваад нөгөө эгчийгээ дагаад л явж эхлэвээ. Миний 2 бөндгөр ачаа бас хүнд юмаа. Нэг гар нэлээн ядарч байв. Үүргэвчийг нь үүрэх аргагүй бөндгөр болгосон байв. Чирээд л яваад байхаас өөр замгүй. Тэгээд удалгүй тэнд амьдардаг монгол эмэгтэй миний цуг явсан 3 эмэгтэй дээр ирэв. Тэр эмэгтэй болон Мөнхтуул гэдэг эмэгтэй миний ачаанаас дамжилж явж намайг Берлины галт тэрэгний буудал ордог чиглэлтэй автобусанд суулгаж өгөв. Мөнхтуул гэдэг эгч “энэ охин яаж ганцаараа ийм их ачаатай явнаа. Хүнтэй л дамжлахгүй бол хэцүү дээ” гэж хэлээд л “за сайн яваарай. Сайн сураарай” гээд үлдэв. Би ч бас дотроо айж байлаа. Юу л болдог бол доо л гэж бодож байв. Автобусанд суухдаа жолоочид нь мөнгөө төлж билет авдаг юм байна лээ. Би хүмүүсийг харж байгаад тэрийг анзаараад 5 euro өгтөл жолооч нь германаар нэг юм хэлэв. Би ойлгоогүй болохоор “айн” гэсэн чинь “ein Ticket, one Ticket” гэв. Тэгэхээр нь “yeah yeah” л гэв. Тэгээд билет гаргаж өгөөд би гэдэг хүн хаана буухаа ч мэдэхгүй аялалаа эхлэв. Энэ миний германд ирээд анх удаа мөнгө зарцуулсан үйлдэл болов. Буудал болгон дээр автоматаар буудлын нэрийг зарлаад буудлын нэр нь харагддаг юм байна лээ. Тэрийг нь харж байгаад буудал дээрээ буулаа. Michael-н хэлснээр шилэн байшин байна лээ. Яг буудлын өөдөөс хараад байшин дээр нь томоос том “Haupt-Bahnhof” гэж бичсэн байв. Би ч баацагнан байж тэр байшинд оров. Өөдөөс хараад Information Service гэж бичсэн байв. Арай гэж очоод нөгөө MIAT-ийн билетээ үзүүлээд асуулаа. “Би монголд байхдаа MIAT-р билет захиалсан юмаа. Намайг энэ дугаарыг оруулаад билетээ хэвлээд ав гэсэн. Би хаана очиж яаж билетээ авах вэ” гэлээ. Тэгсэн “ миний ард автомат машин байгаа. Чи тэнд очоод энэ дугаараа оруулаад билетээ хэвлэнэ. Тэгээд очих газар руугаа явж болно” гэв. Би тэгээд тэр автомат дээр нь очиход нэлээн оочертай байв. Миний ээлж болоход би өмнөө бас нэг том бэрхшээл зогсч байгааг олж харав. Бүх тайлбар заавар герман хэл дээр бичигдсэн байгаа автомат машиныг олж харав. Юугы ч ойлгодгүй ээ. Хаана дугаараа оруулахыг ч мэдэхгүй баахан гайхаж зогсов. Тэгж зогсоод бүтэхгүйг угаасаа мэдэх болохоор миний ард намайг дуусахыг хүлээж зогссон герман эмэгтэйгээс тусламж гуйв. Байгаа бүх шалтгаанаа тоочлоо. Тэгсэн тэр эмэгтэй “би ийм билет өмнө нь ашиглаж байгаагүй ээ. Гэхдээ оролдоод үзье” гэлээ. Тэгээд оролдож байгаад баахан сонголттой дэлгэц гаргав. Тэндээс нь би нэг зүйлийг ойлгов. Үнэндээ зүгээр л дугаар оруулаад гараад ирэхгүй, тэр олон сонголтоос яг өөрийнхөө билетний төрлийг сонгох ёстой юм байна гэж ойлгов. Надаас ямар төрлийн билет вэ гэж асуухаар нь өмнө нь нэтээс илет дээр байсан чиглэлийг хайж байгаад Rail and fly гэсэн site руу орж байснаа санаад Rail-and-fly гэж хэлэв. Тэрийг нь сонготол дараа нь дугаар оруулах цонх гарч ирдэг юм байна. Тэнд дугаараа оруултал билет хэвлэгдээд гараад ирэв. Гэвч тэрэн дээр Freiburg гээгүй харин Railway энэ тэр гэсэн шал өөр чиглэл байх юм. Гайхаад энэ яагаад ийм байгаа юм болоо гэтэл тэр эмэгтэй “би мэдэхгүй байнаа. Чи хаашаа явах юм” гэв. Би Freiburg орно гэтэл тийм үү, 2 өөр Freiburg байдаг. Нэг нь хойд зүгт нэг нь өмнө зүгт байдаг. Чи яг аль руу нь явахын гэв. Би нөгөө Michael-н явуулсан email-г харж байгаад Freiburg im Breisgau гэсэн чиглэл олж үзээд харуулав. Тэгсэн тэр эмэгтэй “би ч бас тийшээ явна. Чи хүсвэл цуг явж болно. Чи гэхдээ наад билет чинь Freiburg руу явж болох эсэхийг асуусан нь дээр.” гэв. Намайг Information Service дээр дахиж очоод байж байтал нөгөө эмэгтэй над дээр хүрч ирснээ “би ерөөсөө чамд тус болохоор шийдлээ. Би асуугаад өгье. Хэрвээ хүсвэл чи бидэнтэй цуг явж болно.” гэв. Тэр эмэгтэй миний билетийг аваад германаар баахан ярьснаа надад “чи энэ билетээр хаашаа явах гэж байгаа аль ч чиглэлийн галт тэрэгэнд сууж болно гэж байна” гэв. Чиглэл хамаарахгүй хүчинтэй билет юм байна л даа. Тэгээд тэр эмэгтэй найз залуу дээрээ ирээд надаас юм уухуу, эсвэл жаахан юм идэх үү гэж асуулаа. Бид нар явж юм идлээ. Тэгэхгүй бол 7 цаг явж байж Freiburg орно. Галт тэргэн дотор идэх юм үнэтэй байдаг гэж байна. Би ч юм хэлсэнгүй. Удалгүй тэр эмэгтэй 3 ундаа барисаар хүрч ирээд надаас дуртайгаа ав гэв. Би алимны ундааг нь сонгов. Удалгүй тэд нар дээшээ шатаар өгсөхөд нь би ч бас дагалаа. Нөгөө олон ачаандаа түүртээд хоцорч яваад урсдаг шатан дээр чемоданаа гараас алдаад баахан түгжрэл үүсгээд яах учраа олохоо болив. Харин тэнд байсан хүмүүс над руу ууртай нүдээр хараад байхаас хэн ч туслахгүй юм. Удалгүй нэг хүн миний нэг үүргэвчийг газраас шүүрээд авав. Нөгөө эмэгтэй маань надад туслахаар ирсэн нь тэр байж. Тэгээд л би талархалаа илэрхийлээд түүнийг дагаад л явж өгөв. Тэгээд удалгүй нэг галт тэрэг ирээд тэрэнд суув. Яараад байсан нь тийм учиртай байж. Тэгэхгүй бол дахиад 1 цаг хүлээх хэрэгтэй болох байсан байх. Тэгээд л 3 уулаа сууж аваад явав. Ингээд анх удаа баахан шар толготой хүмүүсийн дунд ганцаараа ази царайтай суух ямар байдгийг мэдрэв. Хүмүүс над руу их л сонин харах юм. Ази хүн сонин харагддаг юм болов уу. Эсвэл яагаад тэгж хараад байгаам бүү мэд. Манай замын 2 найз нэг их яриа хүмүүс биш байна. Би тэдний байдлаас тэд аялалаас буцаж явааг нь мэдэв. Бас тийм ч их баян хүмүүс биш болохыг анзаарав. Миний ажигласнаар тэр эмэгтэйн найз залуу надад тийм ч таатай биш байгааг гадарлав. Гэхдээ тэр эмэгтэй германаар миний тухай ямар нэг зүйл хэлээд байхыг бодвол гайгүй л хүн байна шдээ, бид туслах хэрэгтэй шд гээд байгаа бололтой. Гэхдээ бидний аялалын төгсгөлд түүний найз залуу надад арай элэгсэг хандаж эхэлсэн юм. Учир нь тэр миний ачаанаас өргөлцөж бас надтай юм яриж эхэлсэн бөгөөд маргааш өглөө нь ч машинаараа хүргэж өгсөн юм. Замд явж байхдаа маш их ядарч нойр хүрээд өөрийн эрхгүй унтаад байлаа. Тэр эмэгтэй маань надад герман зайрмаг авч өгөв. Шоколад нь яг Kinder шоколад шиг амттай юм байна лээ. Замд явж байхад нөгөө эмэгтэй маань надаас хаана хонохыг асуув. Би 1 хоног буудалд хонох хэрэгтэй болсоноо хэлэв. Тэгсэн нэлээн хугацааны дараа надад “бид чамайг 1 хоног гэртээ хонуулахаар шийдлээ. Хэрвээ чамд очих газар, таньдаг хүн байхгүй бол бид чамд ор засаад хонуулъя. Маргааш бид нар хотын төв орно. Тэгэхдээ чамайг Гёте институт дээр хүргэж өгье.” гэв. Эхлээд би жаахан эргэлзсэн. Замын найздаа итгэх үү, эсвэл буудалд хонох уу гэж нэлээн бодов. Гэхдээ хөгшин аавын зөвлөснөөр бол чамд туслъя гэж ирсэн хүнд итгэх хэрэггүй, харин чи өөрөө тусламж гуйсан бол өөр хэрэг” гэж хэлж байсныг бодоод бас дээр нь ийм их ачаатай би гэдэг хүн taxi барихаас өөр замгүй таксинд 10 euro, дээр нь буудлын мөнгө 40 euro төлнө. Дээр нь маргааш нь ч бас нөгөө хэлний курсээ олох гэж бөөн юм болно гэж бодоод зөвшөөрчихөв. Тэр үед ээжийгээ их санав. Би үргэлж ямар нэг шийдвэр гаргахдаа ээжээс асуугаад сурчихсан бололтой. Ээж цуг байвал асуумаар байдаг, эсвэл утас байвал утасдаад асуумаар байдаг. Гэтэл би өөрөө л шийдвэр гаргах хэрэгтэй болоод байдаг. Шийдвэр гаргана гэдэг бас нэг бэрхшээл болов. Ингээд орой 8.30 цагийн үед бид нар Freiburg-д ирлээ. Тэгээд нөгөө 2-ыгоо дагаж явсаар гэрт нь ирэв. Мань 2 хотоос нэлээн зайдуу амьдардаг бололтой. Тэнд манай 2 замын найз маань айлын 1 өрөө байр хөлсөлж амьдардаг юм байна. Ингээд миний таамаг зөв болох нь батлагдлаа. Манай 2 лав л Michael-н олдог хэмжээний мөнгө олдоггүй, германдаа бол ядуу талдаа хүмүүс болох нь тодорхой байлаа. Гэсэн хэдий ч манай 2 надад шпагетти хийж өгөн нэг өрөөндөө орж засч унтуулав. Намайг усанд орж болно. Гэртээ байгаа юм шиг л бай гэж байв. Манай 2-н очихыг хүсдэг газар нь Орос орон байлаа. Орос дуу сонсоно. Оросын тухай их зүйл мэднэ. Орос хэл бас бага зэрэг мэддэг юм байна лээ. Гэсэн хэдий ч орост очиж байгаагүй юм байна лээ. Манай аав, ээж Орост төгссөн гэхээр хөөх, ямар сайхан юм л гэнэ. Намайг яагаад германд сурахаар ирсэн юм бэ гэж асуугаад л байсан. Бас энд байдаг монголчуудыг мэддэг юм байна лээ. Монголчууд фракц байгуулаад шоудаад л явдаг гэж яриж байсан. Монголчуудаа гэж идэж ууж, наргиж цэнгэх, архиддаг, зодолддгоороо алдартай хүмүүс юмуу даа. Маргааш өглөө нь манай 2 найз миний өглөөний цайнд зориулж шинэхэн амттай талхнууд авчирсан байлаа. Мөн надад каппучино хийж өгөв. Дараа нь машинаараа Гёте институт дээр хүргэж өгөв. Тэнд хүрээд хүсвэл манахайхаар зочилж байгаарай гээд явцгаалаа. Гёте институтын хүн намайг их азтай юмаа. Ийм сайхан сэтгэлтэй эмэгтэйтэй тааралддаг гэж хэлж байсан. Тэр ч үнэн шүү. Надад туслах сайхан сэтгэлтэй хүмүүс олдоод л байдаг юм. Дараа хэрвээ монголд явж байхад бас төөрсөн гадаад хүн тааралдвал энэн шиг тусалдгүй юмаа гэхэд очих газраа олж очиход нь чадахаараа туслах хэрэгтэй юм байна даа гэж бодсон.
Тэгээд л би шууд герман хэлний шалгалт өгөв. Тэгээд л шууд хичээлдээ орчирхсон. Цоо шинэ орчин намайг тосч авлаа. Олон орны хүмүүс. Энэтхэг, Танзаниа, Иран, Тайван, Хятад, Итали, Испани, Мексик, Бразил, Азарбейжан, Турк, Сингапур гээд л дэлхийн бараг өнцөг булан бүрээс ирсэн өнгө өнгийн хүмүүс сууж байлаа. Маш сонин байлаа. Анх удаа л ийм олон янзын орноос ирсэн хүмүүстэй цуг суралцаж байна. Тэдний бас олонх нь миний адилаар тэтгэлгээр сурч байгаа хүмүүс байв. Гэхдээ бүгд өөр өөр мэргэжлээр. Энэ хүмүүс дараа нь аягүй бол монгол гэхээр л надаар төсөөлөх байх даа. :-P Сонин юмаа. Би гэж хүн ингээд улсынхаа нэг төлөөлөл болчих гэж... Аль болох л хүний нүдэнд өртөхгүй байхыг хичээдэг хүн чинь.... Kkkk. Юм гэдэг хачин юм даа.
Намайг германаар их сайн зөв дуудлагаар дуудаж байна гэсэн. Аргагүй л дээ. Би муу ч гүй 1 сар сурсан шүү дээ. Мартчихсан л болохоос биш. Гэхдээ л угийн монгол зангаараа залхуураад хялбарчлах аргаа хайгаад багшаас урьтаж хийх гээд л... Тэгсэн манай ангийн гадаад нөхдүүд багшаас асууж байж болно гээд л байх юм. Тэгээд багшаас асуугаад миний зөв байнгуут чи яаж мэдсэн юм гээд л асуугаад байна. Би яахав логикоор бодоод л энэ ингэж байна даа гээд таагаад байгаам чинь. Яг ингэж мэдсэн гэх юмгүй болохоор би зүгээр л тэгж бодсон юм гээд л хэлээд л сууж байна.
Энд янз бүрийн оюутан залуучуудад зориулсан үйл ажиллагаа их болох юмаа. Аялалаар явах, музей үзэх, спорт тэмцээн уралдаан, концерт тоглолт гээд... Их л болдог шиг байгаа юм. Гэхдээ тэрэнд нь орохдоо мөнгөө төлнө л дөө. Бүртгүүлээд оролцдог шиг байгаа юм. Хэрвээ дараагийн удаа Франц, Швейцарь руу аялал зохион байгуулбал оролцоноо. Лав л хамаагүй хямд бас найдвартай болох байх. Би энэ долоо хоногийн сүүлээр Францад байдаг Страссбург хотод Буддистуудын цугларалтанд орохоор явна. Манай байрны эзэн эмэгтэй буддист шашинтай бөгөөд намайг ч бас буддист болохоор хүсвэл дагаад яв гэсэн. Надаас мөнгө авахгүй гэж байна лээ. Хоолны, байрны, бас замын зардлын мөнгө гэж. Цаашаа Парис орж амжихгүй л юм байна лээ. Гэхдээ чадвал тэнд гайгүй хүмүүстэй танилцвал дараа намайг газарчлаад өгөх хүн олдож магадгүй л юм. Тэгээд ч хальт Франц оронтой танилцаад авах боломж гарч байхад алдах хэрэггүй байх гэж бодож байна.

Very lovely song

Би өнөөдөр youtube-с нэгэн сонирхолтой богино хэмжээний хүүхэлдэйн кино оллоо. Цаана нь гарч байгаа аялгуу үнэхээр сайхан санагдлаа. Tir Nan Og гэдэг нэртэй хүүхэлдэйн кино байна.




Энэ бол цаана нь гарч байгаа аялгуу:


Хоёрдахь хэсэг нь:



Энэ дууг татаж авах линк (цомгоор нь татаж авна):

http://hotfile.com/dl/23280034/866a926/816e0a43b04ad0105f44489562883698.rar.html

Password: afterpre.com

Мөрөөдөл биелэх өдөр

2 сарын 18 өдөр миний олон жилийн мөрөөдөл биелэсэн сайхан зүйл боллоо. Би Европын холбооноос өгдөг тэтгэлэгт тэнцсэн байна. Үгээр илэрхийлэхийн аргагүй ихээр ёстой л магнайгаа хагартлаа баярлалаа. Өөрөөн дотуураа дэвхцэж гүйгээд л....

Өнөөдөр ч гэсэн миний хөөр баяр дуусаагүй л байна. Мөрөөдөл биелэдэг өдөр гэж байдаг л юм байна. Мөрөөдөл биелэдэг юм байна шүү, хүмүүсээ.
Би үнэндээ 2 тэтгэлэгт тэнцсэн шүү. Бүүр 2 тэтгэлэгт гээч. 2-уулаа бүрэн тэтгэлэг. Гэхдээ нэгийг нь сонгох ёстой. Анхнаасаа сонгосон байсан нэгийгээ л сонгоно доо. Би өнөөдөр 3 сарын 14-нд 2 дах тэтгэлгийнхээ тэнцсэн гэдэг хариуг хүлээж авлаа. Сайхан өдөр. Хорвоогийн эрээн бараантай, жаргалтай, зовлонтой энгийн л нэгэн өдөр. Энгийн нэгэн ням гариг. Гэхдээ миний амьдралд нэгэн шинэ гарцыг нээсэн өдөр.

Тэгээд энэ сайхан хөөр баяртай сайхан дурсамжтай мөчөө бичиж, тэмдэглэж үлдээх хэрэгтэй гэж бодлоо. Цаг хором өнгөрөхийн тоогоор юм болгон хувьсан өөрчлөгдөж, энэ цаг мөчид амьдарч байгаа би гэдэг хүн ч өөр хүн болж хувирсаар л байгаа. Жилийн дараа л гэхэд миний үзэл бодол өөр болчих байх. Тэрнээсээ өмнө амжиж, энэ хором мөчид амьдарч байгаа би гэдэг хүний дурсамж, үзэл бодлыг бичиж үлдээх гэж би энэ бүхнийг бичдэг юм.

Миний амьдрал тийм ч амар хялбар сайхан байсангүй ээ. Бодоод байхад би бараг хэзээ ч хүүхэд байгаагүй юм шиг л. Тоглож наадаж, эрхэлж байсан дурсамж бараг л байхгүйтэй адилхан байх юм. Би энд туулж өнгөрүүлсэн бүхий л амьдралаа тоочихгүй ээ. Гэхдээ л миний МӨРӨӨДӨЛ БИЕЛЭХ ӨДӨР ямар үнэ цэнээр олдсоныг л дурсах гэсэн юм.

Би анх хэний ч тусламжгүйгээр уншиж сурч байхдаа л би насан туршдаа энэ бичиг цаас хоёртой зууралдана гэж мэдсэнгүй ээ. Анх 12 настайдаа анхныхаа өгүүллэгийг бичиж байсан юм. “Агуй” гэдэг нэртэй байсан билүү дээ. Одоо тэр дэвтэр байхгүй ээ. Нүүж сууж явахад л хаягдсан байх. Тэгээд тэр үедээ бичсэн өгүүллэгүүдээ хүүхдийн сонинд хэвлүүлэхийг маш их хүсч байсан ч угийн бүрэг, ичимхий болохоороо зориглоогүй юмаа. Тэгэхэд л би дотроо “дараа нь том болоод нэр хүндтэй, хүмүүс миний үгийг тоож сонсож, миний өгүүллэгийг тоож уншихаар тийм нэр нөлөөтэй болохоороо л заавал нэг ном хэвлүүлнэ дээ” гэж бодсон юм даа. Гэхдээ тэр багийнхаа мөрөөдлөө хаяагүй ээ. Ямар ч л байсан хүн болж төрсөн энэ амьдралынхаа хугацаанд заавал ном бичнэ. Бас хангалттай нэр хүндтэй болж, амжилтанд хүрвэл өөрийнхөө туулж өнгөрүүлсэн амьдрал, бага насныхаа тухай бичнээ. Зарим нэг над шиг хүмүүст урам хайрлах байх гэж бодож байна.

Би бусад айлын хүүхдүүд шиг ээж аавдаа эрхэлж, дуртай зүйлээ авахуулж идээд л, хүссэн сургуульдаа сураад л, дуртай зүйлээ хийж өсөөгүй ээ. Тийм боломж ч байгаагүй. Бидний амьдрал ядуу гэж хэлэхгүй ч тийм хангалуун байсангүй. Ямар ч л байсан өдрийнхөө хоолтой. Тэрнээсээ цаашаа гарч чадахгүй, англиар hand to mouth маягаар амьдарч байсан болохоор би хэдий жаахан хүүхэд байсан ч ээжийгээ зовоохгүй гэж бодоод илүү дутуу зүйл ерөөсөө нэхэж байгаагүй юм. Сургуульд явахдаа хоёрхон цагаан цамцтай, ганцхан өмдтэй. Хүүхдүүдэд шоолуулаад, манай сургуулийн хүүхдүүд бүгд боломжийн, хангалуун амьдралтай, тэр байтугай зайрмаг худалдаж аваад тэрүүгээрээ сагсны шийд рүү бөмбөг оруулж тоглоод л. Тэгэхэд би тэгж тоглох нь байтугай, худалдаад аваад идэх ч мөнгөгүй, хараад л шүлсээ гоожуулаад л зогсдог байсан даа. Сургуулиас гэр хүртэл бүтэн 1 цаг явдаг. Хотын зах болохоор автобус ч ховорхон явна. Тэгээд ч 90-ээд оны эхэн болохоор угаасаа автобус унаа ховор байсан даа. Троллейбусаа хүлээж дор хаяж, хамгийн багаар л бодоход 30 мин гадаа хөлдөж үхэх шахан бээрэн зогсдог байсан даа. Нэг юм салгалаад ирэхээр том хүмүүстэй адилхан л чихэлдээд л багтаж орохыг хичээнэ. Багтахгүй бол дараагийнх нь ирэх хүртэл дахиад л бараг 1 цаг хөлдөж үхтлээ хүлээх болохоор дүүжлэгдээд ч гэсэн суухаас өөр замгүй. Автобус хаалга ч хааж чадахгүй болтол чихээд явна. Хаалга нь хаагдахгүй болохоор заримдаа онгорхой чигт нь давхиж өгнө дөө. Ямар сайндаа тэгж дүүжлэгдэж явж байгаад нэг удаа яг автобусан доогуур хальтирч ороод бас нэг удаа автобуснаас шидэгдэж байсан юм даг. Үнэн аз сорьж явж байгаам даа хөөрхий. Тэгж дүүжлэгдэж явахдаа автобусны хүйтэн төмөрт гараа хайруулаад бараг л хуруунууд тасрах гэж байгаа юм шиг өвдөөд, бараг л хуруугаа хөлдөөх шахдаг байсан даа. Тэгж автобусаар явдаг байхдаа би 3 ангид байсан юм байна. Их үсрээд л 9 настай байсан юм байна.

Хичээл дэндүү хүнд, бас ангийн хүүхдүүдийн дээрэнгүй зан байдал, бас амьдрал хэцүү, гэр бүл дотор байсан хэрүүл шуугианаас болж би өөрийгөө үзэн яддаг байлаа. Хүн болж төрсөндөө харамсч, зүгээр л нохой болоод төрсөн бол энэ бүхнийг ойлгож мэдрэхгүй ходоодондоо л хоолтой бол ичиж зовохгүй ч амьдарч байх байсан даа гэж боддог байлаа. Тэгээд 6 ангид сурч байхдаа мэдрэлийн ядаргаанд ороод эмнэлэгт бараг сар хагас хэвтсэн. Тэрнээс хойш байнга толгой өвддөг өвчинтэй болсон доо. Байнга л толгой өвдөж, заримдаа толгой өвдсөнөөс болж юм ч идэж чадахгүй бөөлжөөд, даралт хүртэл ихсээд байдаг болсон байсан.

Тэгээд л би халширч, хичээлээ таслаад л гадуур тэнэдэг болж эхэлсэн. Хүмүүс гадуур тэнэдэг хүүхдүүдэд дургүй. Гэхдээ тэд нар яагаад гадуур тэнэдгийг би өөрийн биеэр туулсан болохоор тэдгээр хүүхдүүдийг буруутгадаггүй. Гэхдээ тэднийг буруу замаар орж, хулгайч, дээрэмчид л битгий болоосой гэж хүсдэг юм.

Хоёр ч удаа тэгж сургуулиа хаясан даа. Ээж маань багш нараас намайг сургуульд буцааж авахыг аминчлан гуйж, чихэр боов бариад л гүйж байсан. Би тэгэхэд дөнгөж л 12 настай болохоор учирыг сайн ухаараагүй л байж дээ. Өөр сургуульд оруулсан ч дахиад л хичээлээ таслаад л хөөгдчихсөн. Одоо хүмүүс намайг хараад намайг тэгж гадуур тэнэж, сургуулиа хаяж байсан гэвэл бараг л итгэхгүй дээ. Гэхдээ энэ бол бодит үнэн юм. Миний амьдралын тэр жилүүд үнэхээр хэцүү жилүүд байсан юм. Би тэгэхэд ухаан суугаагүй болохоор төрөлх зөнгөөрөө “зовлонгоос дайжих” замыг л сонгож байсан нь тэр юм байлгүй дээ. Ирээдүйд юу болохыг ойлгохгүй, хичээл сургууль хэрэгтэй гэж мэдэхгүй. Сургуульдаа өдөр болгон хоцорч багшдаа загнуулахгүй, хүүхдүүдэд шоолуулахгүй, ээждээ загнуулахгүй, хүнд математикийн бодлогоо бодох хийх гэж уйлж суухгүй, өдөр болгоны хэрүүл зодооноос түр ч гэсэн хол байх нь л сайхан санагдсан болохоор л тэр. Бодоод байхад би гудамжны тэнүүлчин хүүхдүүдийн нэг болоход тун ч ойрхон байж дээ гэж санагдаад байдаг юм. Чухам миний ээж ухаалаг, боловсролтой хүн болохоор л намайг тийм замаар уруудахаас аварсан юм.

Гэхдээ зовлон ингээд дуусаагүй ээ. Би хэдий ахлах ангид орсон ч гадуур тэнэдэг балай зуршлаа бүрэн тавиагүй байсан шиг байгаа юм. Тэгээд ч миний өсвөр нас эхэлж, угаас гомдол тээж явсан зүрх маань өчүүхэн зүйлд ч амархан сөхөрдөг болчихсон юм шиг. Юм л болж уурлаж, уцаарлаж байдаг байсан. Тэгээд л хичээлдээ осолдохгүй л явдаг ч хичээлээ огт хийдэггүй, хичээлээ тараад л ангийнхаа 2 охинтой бас л дэмий тэнээд л явдаг байсан. 10 ангид ордог жил тэр 2 маань ч эвдэрч, хулигаан охидтой нийлээд архи уугаад, тамхи татаад ер нь буруу тийшээ яваад эхлэхээр нь би ч дэмий тэнэдэг ч гэсэн багын гэрийн хүмүүжлээрээ тэдэн шиг болохыг хүсээгүй болохоор зайгаа барьсан юм. Сүүлд бараг л 3 жилийн өмнө сураг сонсоход нэг охин лав 2 ч удаа хүнтэй гэрлээд салсан гэж байсан, нөгөө охин нь бараг л 7 хоног болоод л найз залуугаа сольдог ч гэх шиг сонин зүйл сонссон. Сургуульд ч орж чадаагүй болохоор хувийн сургуульд сурч байгаа гэж сонсогдож байсан. Гэр бүл гэдэг, үерхэл ч тэр зүгээр л амаа арчаад л хаядаг сальфетка шиг зүйл биш шүү дээ. Тэднийг одоо илүү сайхан амьдарч байгаа гэж найдаж байна даа. Чадвал гадагшаа явахаасаа өмнө хаа юу хийж яваа сургийг нь гаргаад, болж өгвөл уулзчих юм сан.

10 ангиа төгсөөд конкурс өгөх үеэр ээж маань эмнэлэгт хэвтээд, цөсний хагалгаанд орж, ээж аав маань банкны өрнөөс болж байраа зарсан болохоор аав дүү нар маань манай нагац эгчийн лагерьт түр толгой хорогдож байсан юм. Үүнээс болоод би айлд конкурсаа дуустал түр байрлах хэрэгтэй болсон юм даа.

10 жилдээ залхуу байсны хар гайгаас болж, конкурсанд бэлдэхийн тулд өдөрт 2 цаг унтаж, хичээлээ давтсан даа. 5 номны бодлогыг 10 хоногт бодсон. Гэхдээ бүгдийг нь дуусгаагүй ч бүгдийг нь талд нь ортол бодсон. Унтахдаа ч бодлогоо зүүдэлтэл бодлого бодсон доо. Хичээл зүтгэлийн хүчээр конкурсандаа тэнцсэн. Манай ангийн онц сурлагатан ч тэнцээгүй байхад би гэдэг хүн тэнцчихсэн юм даа. Конкурсанд ороход надад бүх бодлогын зөв хариутай шабломыг надад давтлага өгч байсан математикийн маань багш өгсөн хэдий ч би тэрнийг нь хэрэглээгүй юм. Хүн болгон л миний тэнэгийг гайхаж байсан. Тийм сайхан бэлэн хоолыг зүгээр л гударч орхихгүй, юу гэж өөрөө бодох гэж улайрсан юм гээд л бараг бүх хүн л хэлж байсан. Гэхдээ л ӨӨРИЙН ХҮЧЭЭР ОЛСОН ЮМ БҮХЭН АМТТАЙ. Тийм болохоор л би сэтгэл бардам, өөрийгөө хэдий алдсан ч хийж чадна гэдгээ өөртөө батлахын тулд л тэгсэн юм.

Тэр айлын эзэгтэй ч орой давтлагаа тараад харихад “манайх өдөр хоолоо хийж иддэг, бид нар хоолоо хийгээд идчихсэн, чи юу идэж өөрийгөө болгохоо өөрөө л мэд” гээд хоол өгөхгүй. Цаг ямагт л гэрт нь хулгайч, гудамжны хүн ороод ирчихсэн юм шиг өрөөн дотуур дагаад явна. Хамаагүй юмыг нь үзвэл “наадах чинь төдөн төгрөгний үнэтэй, буцааж байранд нь тавь” гэж шивнэнэ. Бас болоогүй намайг гэрээс нь ээмэг, зүүлтнийх нь хослолыг хулгайлсан энэ тэр гэж худлаа ярьсан байгаам даа. Би хэдий ядуу, хоосон байсан ч хүний юмыг хулгайлах ёс суртахуунгүй хүн биш. Надад өөрийн гэсэн ёс журам, хүмүүжил гэж юм байдаг. Намайг 1 курсээ төгсөөд мэргэжлээ солиход тэр эмэгтэй надад “чам шиг толгой муутай хүүхэд ийм ангид сурч чадахгүй. Эхний жилдээ л хөөгдөнө. Чи байтугай чамаас илүү олимпиадын алт, мөнгөн медальтай хүүхдүүд сурч чадахгүй сургуулиа хаядаг юм.” гэж хэлж байсан юм. Би одоо тэр үгийг нь өөрт нь буцаагаад хэлэхийг маш их хүсч байна. Сураад барахгүй төгсөөд дээр нь өөрийнхөө хүчээр тэтгэлгээр сурах гэж байгаа гэдгээ чангаар хэлмээр санагдаж байнаа. Тэрний сая саяар нь төлж, багш нарыг нь хахуулдаж онц сургасан “ухаантай” хүүхдүүд хэр хол явсныг хармаар л байна шүү. Үнэхээр манай ангид сурч байсан олон хүүхэд сургуулиа хаясан. Зарим нэг нь төгссөн ч гэсэн мэргэжлээрээ ажиллахгүй, одоо дахиж өөр мэргэжлээр сурч байгаа.

Миний хичээл зүтгэл, итгэл найдвар, үзсэн туулсан амьдрал, он жилүүд шал дэмий байгаагүй гэдгийг юм бүхнээс илүүгээр тодоор мэдэрч байна. Энэ бүх он жилүүдэд үргэлж миний дэргэд байж, зааж зөвлөж, чиглүүлж, урам өгч, зоригжуулж, бас хамгаалж байсан энэ хорвоо дээр миний олж авсан хамгийн том эрдэнэ ээждээ баярлалаа. Таньгүйгээр би хэн ч биш байх байсан. Та л ганцхан надад итгэж, намайг урамшуулж, зоригжуулж байсан шүү. Харанхуй газар гэрэл болж, хүйтэн газар дуулаацуулах илч болж, бороотой өдөр шүхэр минь болж, унах үед минь тосч авах зөөлөн гар байж, муу бүхнээс хамгаалах бамбай болж байдаг хорвоогийн бүх л цэцэгс ч бүгдээрээ нийлээд ч энэ зэрэгцэхгүй үзэсгэлэн гоо, далай мэт гүн ухаан төгс ижий минь. Бурханы надад өгсөн хамгийн том бэлэг бол та юм шүү. Би энэ хорвоод хэний ч үгийг сонсохгүй, тоохгүй байж чадах ч ганцхан таны л үгийг сонсоно. Миний төлөө өөртөө байгаа бүхнээ зориулсан болохоор таныг би юунд ч буруутгахгүй. Хангалуун өсгөөгүй, хайраар дутаасан, хүссэн бүхнийг минь авч өгөөгүй энэ тэр гэж гомдлохгүй.

Энэ хорвоод хүн болгож төрүүлсэн гавъяа чинь л тэр бүх гомдлыг цайруулахад хангалттай. Энэ хорвоод хүн болж төрсөн байна гэдэг л дангаараа том аз завшаан, аз жаргал. Та намайг төрүүлээгүй байхад л би энэ бүхнийг ингэж ойлгож, суралцаж, ийм нэгэн сайхан мөрөөдөл биелэсэн сайхан мөчийн жаргалыг амсахгүй байсан. Хэрвээ үүн дээр нэмээд өсгөсөн, асарсан, хамгаалсан, зөвлөсөн, тусалсан, хайрласан хайр бүхний чинь ач, элбэрэл гэдэг миний энэ насандаа хариулж барахгүй зүйл. Өөрийнхөө далай мэт гүн ухааныхаа дуслыг надад өгсөн баярлалаа. Тэрхүү дуслыг би чадах чинээгээрээ олон хүнд түгээхийг хичээнээ. J

Эх хүний гавъяа гэдэг үнэхээр агуу юм байна. Хүн болж төрөх тэр азтай хувь заяаг бэлэглэдэг хүмүүс болохоор л хүмүүс эмэгтэй хүнийг хүндэлдэг байх.

Хорвоо дээр ээжтэй бүх хүмүүст зориулъя. Энэ бол хорвоо дээрх бүх ээж нарын хүсдэг зүйл. Үр хүүхдээ сайн сайхан явахыг харах л тэдний ач, элбэрэлийн хариуд хангалттай байдаг. Хүн болж төрсөн энэ гайхамшигтай хувь заяагаа битгий буруу зүйлд зориулаарай. Буруу замаар явж байсан ч зөв замдаа орж болдог юм шүү. Чадах чинээгээрээ энэ гайхамшигтай амьдралынхаа хором мөч бүрийг хайрлаж амьдраарай. Зугаацаж наргиж цэнгэнэ гэдэг бол нэг хормын л жаргал. Хормын жаргалын төлөө насан туршын аз жаргалаа битгий сүйтгээрэй.

АЗ ЖАРГАЛЫН ТӨЛӨӨХ АМЬДРАХ АМЬДРАЛЫН ХОРОМ МӨЧ БҮР АЗ ЖАРГАЛ БАЙДАГ.